Turan News Agency նախկին թղթակից, այժմ Վաշինգտոնում Kyiv Post-ի գլխավոր թղթակից, ադրբեջանցի լրագրող Ալեքս Ռաուֆօղլուն հոդված է հրապարակել համանուն պարբերականում՝ Թրամփի միջնորդությամբ ուրբաթ տեղի ունենալիք հայ-ադրբեջանական բանակցությունների մասին։ Այստեղ նա հրապարակել է մի շարք մանրամասներ նախատեսվող բանակցություններից։ Հատկանշական է, որ հենց այս լրագրողն էր, որ առաջինը հայտնեց Թրամփի միջնորդությամբ ուրբաթ օրը կայանալիք հանդիպման մասին։

Radar Armenia-ն ներկայացնում է ադրբեջանցի լրագրողի՝ Kyiv Post-ում լույս տեսած հոդվածը, խմբագրությամբ։

«ԱՄՆ-ի նախագահ Դոնալդ Թրամփը պատրաստվում է ուրբաթ օրը Սպիտակ տանը հյուրընկալել Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարներին՝ Հարավկովկասյան տարածաշրջանում տասնամյակներ տևած հակամարտությունը դադարեցնելու դիվանագիտական ջանքերի շրջանակում։

TRIPP – «Trump Route for International Peace and Prosperity»

Համաձայնության առանցքում նոր առևտրային և ենթակառուցվածքային նախագիծն է, որը ստացել է «Trump Route for International Peace and Prosperity» անվանումը՝ TRIPP։ 

TRIPP տարանցիկ երթուղի է հարավային Հայաստանով, ինչը կապահովի Ադրբեջանի անխոչընդոտ անցումը դեպի իր էքսկլավ Նախիջևան։ 

Կարևորը. Ամերիկացի պաշտոնյաները, որոնք տեղեկացրել են Kyiv Post-ին՝ պահելով անանունությունը, նշել են, որ այս ուղին կպահպանի Հայաստանի «ինքնիշխանությունը, տարածքային ամբողջականությունը և իրավազորությունը»։

TRIPP-ը ռազմական կամ պաշտպանական նախաձեռնություն չէ։ Պաշտոնյաները հստակեցրել են, որ ԱՄՆ-ն չի տրամադրի «կոշտ անվտանգության երաշխիք» կամ զորք չի տեղակայի երթուղու հատվածում։ Փոխարենը, ամերիկյան ներգրավվածությունը կլինի զուտ առևտրային, և ԱՄՆ-ն պատասխանատվություն կստանձնի ապահովել ուղու «անվտանգ աշխատանքը բոլոր կողմերի համար»՝ «բարձրակարգ օպերատորների» հետ պայմանագրերի միջոցով։

Այս քաղաքականորեն բարդ հարցը վերածելով առևտրայինի՝ վարչակազմը ցուցադրում է իր յուրահատուկ մոտեցումը։

Գաղտնի բանակցություններ

Այս գագաթնաժողովն էականորեն տարբերվում է նախկին՝ հիմնականում ձախողված միջնորդական փորձերից։ Ըստ բարձր մակարդակի ամերիկացի պաշտոնյաների՝ պահը հասունացավ այն բանից հետո, երբ Թրամփի հատուկ բանագնաց Սթիվ Ուիթքոֆֆը փետրվարին այցելեց Բաքու, որտեղ ձևավորվեց «կարևոր կապ» Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հետ։

Սա ամերիկյան պատվիրակների կողմից ևս հինգ այցելության ճանապարհ բացեց, որոնք նկատեցին, որ և՛ Հայաստանի, և՛ Ադրբեջանի ղեկավարներն ունեն «համատեղ համոզմունք, որ պահը հասել է»։

Պաշտոնյաներն ընդգծեցին, որ ներկա աշխարհաքաղաքական իրադրությունը, երբ Ռուսաստանն ու Իրանը զբաղված են այլ գլոբալ խնդիրներով, ստեղծել է եզակի հնարավորություն երկու երկրների համար՝ անել «խիզախ քայլ» խաղաղության ուղղությամբ։

Համատեղ հայտարարություն

Ուրբաթ օրը՝ օգոստոսի 8-ին, Իլհամ Ալիևը և Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը Սպիտակ տանը կստորագրեն մի քանի առանցքային փաստաթուղթ՝ նախագահ Թրամփի ներկայությամբ.

• Համատեղ հայտարարություն, որը կհաստատի «խաղաղության կոնկրետ ուղի» և հարաբերությունների լիարժեք նորմալացում, ինչը պաշտոնյաները բնութագրում են որպես «հնարավորինս անդարձելի»։
• Խաղաղության համաձայնագրի նախաստորագրում – Հայաստանի և Ադրբեջանի արտգործնախարարները նախաստորագրելու են երկկողմ խաղաղության համաձայնագրի տեքստը, որի շուրջ բանակցություններ են ընթացել ամիսներ շարունակ։
• Համատեղ նամակ Մինսկի խմբից դուրս գալու վերաբերյալ։ Երկու երկրներն էլ պաշտոնապես դուրս կգան ԵԱՀԿ Մինսկի խմբից, որը համարվել է «անարդյունավետ» և կարիք ունի թարմ մոտեցման։
• Նոր երկկողմ փոխըմբռնման հուշագրեր (MOU) – ԱՄՆ-ն առանձին հուշագրեր կստորագրի Հայաստանի և Ադրբեջանի հետ՝ համապատասխանաբար «վերագործարկելով» և «գործարկելով» նրանց երկկողմ հարաբերությունները և բացելով հնարավորություններ, որոնք նախկինում անհավանական էին:

Ակնկալվում է, որ TRIPP-ի աշխատանքային խմբերը քննարկումները կսկսեն հաջորդ շաբաթ՝ գագաթնաժողովից հետո, և Թրամփը վերջնաժամկետ կսահմանի դրանց աշխատանքն ավարտելու համար:

Համաձայնագրերը երկարաժամկետ են՝ ավելի քան 50 տարի, թեև կոնկրետ տևողության շուրջ բանակցությունները շարունակվում են։

ԱՄՆ պաշտոնյաները շեշտում են, որ ԱՄՆ-ն դիրքավորվում է որպես վստահելի գործընկեր երկու կողմերի համար։

Չլուծված հարցեր

Թեև գագաթնաժողովը կարևոր առաջընթաց է, դեռ մնում է երկու առանցքային խոչընդոտ. Հայաստանի պահանջը՝ ազատ արձակել Ադրբեջանում պահվող իր ռազմագերիներին, և Ադրբեջանի պահանջը՝ Հայաստանի սահմանադրության մեջ փոփոխություններ անել։

ԱՄՆ պաշտոնյաները խոստովանեցին, որ դրանք «կարևոր մանրամասներ» են, բայց ասացին, որ վարչակազմի ռազմավարությունն այն է, որ կողմերին, նախ, առաջնորդեն դեպի խաղաղության ուղի, որն այնուհետև ավելի լավ պայմաններ կստեղծի այդ վիճելի հարցերի լուծման համար:

Աբրահամյան համաձայնագրեր 2.0

Խոսվել է նաև համաձայնագրի՝ ավելի լայն իմաստների մասին։ Պաշտոնյաները ակնարկել են հնարավոր «Աբրահամյան համաձայնագրեր 2.0»՝ հղում անելով 2020 թվականի Մերձավոր Արևելքի նորմալացման նախաձեռնությանը, այս դեպքում՝ Ադրբեջանի մասնակցությամբ։

Նրանք նշել են, որ այս նոր խաղաղության նախաձեռնությունը կարող է ծառայել որպես մոդել՝ տարածաշրջանային կայունության նպատակով միավորելով Իսրայելի հետ հարաբերություններ ունեցող երկրներին։

«Պատմական ուրբաթ»

Գագաթնաժողովը, որը բնութագրվել է որպես «պատմական ուրբաթ», համարձակ քայլ է պաշտոնավարման առաջին վեց ամսում ԱՄՆ վարչակազմի կողմից արտաքին քաղաքական հաղթանակ գրանցելու նպատակով։

Պաշտոնյաներից մեկը նշել է հրատապության զգացումը՝ հայտարարելով, որ ադրբեջանցիները, մասնավորապես, կենտրոնացած են եղել ժամանակի վրա, որպեսզի առավելագույնս բարելավեն իրենց հարաբերությունները Վաշինգտոնի հետ: 

Սպիտակ տունը հույս ունի, որ ամերիկյան դերը նոր տարածաշրջանային կարգի ձևավորման մեջ կօգնի կառուցել խաղաղության և բարգավաճման մշտական ժառանգություն աշխարհի այս կարևոր անկյունում։