Տեսակետ

Թշնամանքը հեշտ էր սերմանել թե՛ հայերի, թե՛ վրացիների, թե՛ այլ խմբերի մեջ. Մելիքսեթյան

Քաղաքագետ Սամվել Մելիքսեթյանը «Ֆեյսբուքի» իր էջում գրել է.

«Հայերը և վրացիները հարևան ազգեր են մի քանի հազար տարի, բայց երբ փորձում են ընդգծել բարեկամությունը, հիշում են «Միմինո» ֆիլմը, որը իրականում արտաքին լսարանին ուղղված «օրիենտալիստական» գովազդ է (թեև լավ որակի): Մարդիկ կան, որ այդ ֆիլմում ազգերի բարեկամություն են տեսնում, թեև ֆիլմի հիմնական սյուժեն մեծ աշխարում «արմատներից կտրված» մարդու մասին դասական պատմություն է, ով ոչ սեփական հասարակության մեջ է իր տեղը գտնում, ոչ մեծ աշխարհում, որի մասին երզում է (նման սյուժեով դուք կարող եք իտալական «Հաց և շոկոլադ» կինոն նայել, օրինակ, որը ավելի շուտ է նկարահանվել ու շատ ավելի մոտ է նաև հայերի փորձին, որոնք 90-ականներին հաստատվել են Ռուսաստանում):

Ժամանակին, հիշում եմ, հետաքրքրվում էի՝ ինչպես է ստեղծվել Կովկասի ու կովկասցիների մասին պատկերացումը խորհրդային մշակույթում, որտեղ առնվազն Ստալինի ժամանակաշրջանից կովկասցին հիմնականում վրացական առոգանությամբ խոսող, կենաց արտասանող, գինի-խորոված սիրող, էկզոտիկ բարքերով էմոցիոնալ ու կենսուրախ «տուզեմեց» էր: Նաև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի մասին կինոնկարներում «Կովկասը» ներկայացնում էին վրացիները, ինչպես Միջին Ասիան՝ ուզբեկները և այլն: Խորհրդային շրջանի ռուսալեզու անեկդոտները նույնպես հիմնականում վերաբերվում էին վրացիներին, պատմվում էին վրացական առոգրանությամբ ու պատկերում էին պայմանական կովկասցուն-վրացուն որպես մեծ քթով էմոցիոնալ, հիմարոտ, ռուսերեն վատ իմացող, կյանք-խորոված-ռուս աղջիկ սիրող կուրորտային կերպարի:

Հետխորհրդային շրջանում կովկասցիների մասին այդ կարծրատիպը ակտիվորեն շահարկում են ռուսաստանցի հայազգի կոմիկները` ավելի շատ, քան ցանկացած այլ ազգի ներկայխացուցիչներ: Ինչքանով է այդ կերպարը մոտ ժամանակակից ռուսական Կովկասին, բավարար է բացատրել նրանով, որ հյուսիսային Կովկասի ժողովուրդների մեծ մասը ուղղակի չունի գինի պատրաստելու ավանդույթ (այդ թվում իսլամի պատճառով, որը արգելում է ալկոհոլի օգտագործումը), իսկ մինչ իսլամի տարածումը հիմնական ալկոհոլը տեղական գարեջուրն էր, որի պատրաստման կենդանի ավանդույթը պահպանվել է օսերի մոտ (կոչվում է բագանը) և որը ունի ծիսական նշանակություն:

Հիմա վերադառնալով «Միմինո»-ի թեմային՝ ինչու հիշեցի. Դիլիջանում ինչ-որ հայ-վրացական խոհարարական միջոցառում է, ու անվանումը դրվել է «Միմինո»: Ակնհայտ է, որ նույն ռուս զբոսաշրջիկների համար հայ-վրացական թեմայի նման ընկալումը ավելի սովորական է: Կարծես ամեն ինչ սկսել է 1977թ. խորհրդային կինոնկարից: Չկա, օրինակ, Հովհաննես Թումանյանի շատ հուզիչ (բայց քիչ հայտնի) «Վրաստանի համար» ոտանավորը, ու չկա նույն Թումանյանի դերի ընկալումը կամ պատկերացումը այդ հարաբերություններում, չկար Սայաթ-Նովան, չկար նույն Փարաջանովը, եսլի նա տո պոշլո, չկար հայ-վրացական պատմության հարյուրավոր այլ դրվագներ, որոնք այդպես էլ անհայտ են մնալու: Հայաստանում երրորդ կարգի ինչ-որ ռուս գրողի անունով փողոցներ դուք կարող եք տեսնել գրեթե բոլոր խոշոր քաղաքներում, բայց չկա ոչ մի փողոց՝ նվիրված, օրինակ, վրաց Դավիթ Շինարար թագավորին, որին միջնադարյան հայ աղբյուրները հայերի հովանավոր են անվանում, ու որի մասին հիացմունքով են գրում:

Ինձ համար միշտ զարմանալի է եղել, թե ինչպես խորհրդային տարիներին Հայաստանը կտրվել է իր հարևաններից, ու հետագայում այդ պատկերացումները հարևանների մասին հիմնականում յուրացվում էին ռուսալեզու միջավայրից: Կամ, ասենք, նույն ուդիների մասին, որոնք 20-րդ դարի սկզբին գրեթե հայերի սուբեթնիկ խումբ էին, Հայկական սովետական հանրագիտարանը մի 15-20 նախադասություն էր պատմում, մինչդեռ հայ-ռուսական դարավոր պատմության մասին հազարավոր էջեր էին գրվում: Արդյունքում թշնամանքը ու օտարացումը հեշտ էր սերմանել թե հայերի, թե վրացիների, թե այլ խմբերի մեջ, որոնք բոլորը նաև պայքարում էին «ռուսների» հետ էքսկլյուզիվ հարաբերությունների համար (այդ մրցույթի տեսակներից մեկը, օրինակ, ԽՍՀՄ հերոսների քանակները համեմատելն էր և այլն):

Չգիտեմ՝ էսքանը ինչի գրեցի․ մի տասը տարի առաջ հավեսով մտնում էի այս թեմաների մեջ, բայց հիմա էնքան տարրական է էս ամենը թվում, ու նաև հասկանալի բոլորի համար, հետո հերթական անգամ հայտնաբերում ես, որ գրեթե ոչ ոք չի նկատում»: