Հասարակություն
Գիտնականները պարզել են տղամարդկանց և կանանց ուղեղի միջև տարբերությունները
Գիտնականները նշում են տղամարդկանց և կանանց ուղեղներում գեների ֆունկցիայի զգալի տարբերությունների մասին։
Հարյուրավոր գեներ տարբեր ակտիվություն են ցուցաբերում տղամարդկանց և կանանց ուղեղներում, և չնայած այս տարբերությունների ֆունկցիոնալ նշանակությունը դեռևս պարզ չէ, դրանցից որոշները կապված են արտահայտված սեռական կողմնակալությամբ հիվանդությունների հետ, ինչպիսիք են Ալցհայմերի և Պարկինսոնի հիվանդությունները: Հետազոտությունները նաև ցույց են տվել, որ այս տարբերությունները ձևավորվում են շատ վաղ՝ դեռևս պտղի զարգացման ընթացքում, հաղորդում է The Conversation-ը:
Տղամարդկանց և կանանց ուղեղի կառուցվածքի և ֆունկցիայի տարբերությունները փաստագրվել են մի քանի տասնամյակների ընթացքում: Այնուամենայնիվ, մինչև վերջերս պարզ չէր, թե որքանով է դա պայմանավորված շրջակա միջավայրով, և որքանով՝ գենետիկ գործոններով: Սա այժմ կարող է ուղղակիորեն ուսումնասիրվել՝ վերլուծելով տարբեր ուղեղային հյուսվածքներում գեների ակտիվությունը՝ օգտագործելով տրանսկրիպտոմային վերլուծություն: mRNA մակարդակը չափելով՝ գիտնականները կարող են գնահատել, թե որ գեներն են միացված կամ թուլացած ուսումնասիրության պահին:
2017 թվականին անցկացված առաջին խոշոր համեմատական տրանսկրիպտոմային վերլուծությունը ցույց տվեց, որ 20,000 մարդու գեների մոտավորապես մեկ երրորդը ցուցաբերում է սեռին բնորոշ ակտիվություն առնվազն մեկ հյուսվածքի տեսակում: Ամենաակնառու տարբերությունները հայտնաբերվել են վերարտադրողական օրգաններում, սակայն այլ հյուսվածքներում, այդ թվում՝ մկաններում և ուղեղում, նույնպես նկատվում են զգալի տարբերություններ։ Վերջերս կատարված ուսումնասիրությունը բացահայտել է 610 գեն, որոնք ավելի ակտիվ են տղամարդու ուղեղում և 316՝ կնոջ ուղեղում։
Հետաքրքիր է, որ այս գեների մեծ մասը տեղակայված է ոչ թե X կամ Y քրոմոսոմների, այլ «սովորական» աուտոսոմների վրա, որոնք նույնն են և՛ տղամարդկանց, և՛ կանանց մոտ: Սա նշանակում է, որ դրանց գործունեությունը կարգավորվում է սեռին բնորոշ ազդանշաններով, ինչպիսիք են հորմոնները: Այնուամենայնիվ, որոշ տարբերություններ առաջանում են չափազանց վաղ, բացատրվում են տեստոստերոնի կամ էստրոգենի ազդեցությամբ: 266 պտղի ուղեղի վերլուծությունը ցույց է տվել, որ նույնիսկ զարգացման ամենավաղ փուլերում ավելի քան 1800 գեն ավելի ակտիվ է տղաների և մոտավորապես 1300-ը՝ աղջիկների մոտ: Այս օրինաչափությունը ցույց է տալիս սեռական քրոմոսոմների գեների անմիջական ազդեցությունը ուղեղի ցանցերի ձևավորման վրա սեռական գեղձերի ի հայտ գալուց շատ առաջ:
Այս տարբերությունների ֆունկցիոնալ հետևանքները միայն մասամբ են ուսումնասիրվել: Կանանց ուղեղը հաճախ ցուցաբերում է նեյրոնային ֆունկցիայի հետ կապված գեների ակտիվության աճ, մինչդեռ տղամարդկանց ուղեղը ցուցաբերում է թաղանթների, միջուկային կառուցվածքների և այլ հիմնական գործընթացների պահպանմանը մասնակցող գեների ակտիվության աճ: Շատ տարբերություններ տեղայնացված են ուղեղի որոշակի շրջաններում, ինչը կարող է վկայել անհատական ճանաչողական կամ վարքային գործառույթների զարգացման մեջ որոշակի դերի մասին: Այնուամենայնիվ, mRNA-ի բոլոր տարբերությունները պարտադիր չէ, որ վերածվեն սպիտակուցի մակարդակի տարբերությունների. բջիջները կարողանում են փոխհատուցել այդ փոփոխությունները, պահպանելով հիմնական ցանցերի կայունությունը։
Գեների արտահայտման սեռային տարբերությունների և նեյրոդեգեներատիվ հիվանդությունների տարբեր տարածվածության միջև հնարավոր կապը հատուկ ուշադրություն է գրավել հետազոտողների շրջանում: Ալցհայմերի հիվանդության հետ կապված շատ գեներ ավելի հաճախ ակտիվ են կանանց ուղեղում, ինչը կարող է մասամբ բացատրել կանանց մոտ ավելի բարձր ռիսկը։
