Ռետրո
Խաղաղությունը կախված է հայկական կողմի, մասնավորապես, ԼՂ դիրքորոշումից. Լևոն Տեր-Պետրոսյան
Այսօր Հայաստանի անկախության 34-ամյակն է. 1991թ. սեպտեմբերի 21-ին համաժողովրդական հանրաքվեի արդյունքում Հայաստանը հռչակվեց անկախ պետություն։
Այս առթիվ Radar Armenia-ն ներկայացնում է ՀՀ առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի՝ ՀՀ անկախության երկրորդ տարեդարձի առթիվ ընդունելության ժամանակ ունենաց ելույթը.
«Սիրելի հայրենակիցներ և հյուրեր,
Այսօր համայն հայությունը տոնում է Հայաստանի անկախության, Հայոց պետականության վերականգնման երկրորդ տարեդարձը։ Տոնում է խառն ապրումներով` հպարտության ու մտահոգության, ձեռքբերման ու կորստի, հույսի ու տագնապի զգացումներով։
Բոլոր այս հակասական ու իրարամերժ ապրումներն էլ լուրջ հիմքեր ունեն, բոլորն էլ արդարացված են։ Անխառն է միայն մեկ զգացում, մեկ վեհ գաղափար. Անկախությունը` որքան էլ դժվարին, որքան էլ տատասկապատ, այնուամենայնիվ նախընտրելի է օտարի թեկուզ ամենահեշտալից լծից. անկախությունն անսակարկելի է։ Միայն, ահա, այս խորախորհուրդ գիտակցությունն է, որ իրականությունը դարձնում է տանելի, իսկ անցյալն` անդառնալի։
Կարծում եմ, ավելորդ է հաշվետվության կարգով թվարկել անկախության երկու տարվա ձեռքբերումներն ու բացթողումները։ Նախ` քա նի որ դրանք հայտնի են բոլորին, երկրորդ` քանի որ պետության կայացման գործում երկու տարին սոսկ ակնթարթ է, ոչ ենթակաժամանակակիցների արդար դատին, և վերջապես` քանի որ ավելի էական են այսօրվա խնդիրներն ու ապագա ծրագրերը։
Իսկ խնդիրներից ծանրագույնն ու դժվարլուծելին մեզ համար եղել և առայժմ մնում է Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը։ Մյուս բարդությունները` տնտեսական շրջափակումները, մատակարարման խափանումները, արդյունաբերության անկումը, սոցիալական դժվարությունները սոսկ այս խնդրի ածանցյալն են։ Ուստի քանի դեռ չի լուծված արցախյան կնճիռը, Հայաստանի բնականոն զարգացումը հարցական է, եթե չասենք` անհնար։
Ղարաբաղյան հակամարտությունն այսօր ընդհուպ մոտեցել է իր ճգնաժամային սահմանագծին, որ հղի է միաժամանակ թե՛ պայթյունալի հանգուցալուծմամբ, թե՛ խաղաղության հաստատման բացառիկ հնարավորությամբ։ Հակամարտող կողմերի` Ադրբեջանի ու Լեռնային Ղարաբաղի քաղաքական կամքի դրսևորումից, միջազգային հանրության օբյեկտիվ հետևողականությունից է կախված, թե ինչպես կօգտագործվի այդ հնարավորությունը, որպիսին չի եղել ո՛չ անցյալում, ո՛չ էլ, թերևս, կլինի ապագայում։
Մեզ համար մանավանդ կարևոր է գիտակցել այն ակնհայտ ճշմարտությունը, որ այսօր, ավելի քան երբևէ, խաղաղությունը կախված է հայկական կողմի, մասնավորապես, Լեռնային Ղարաբաղի դիրքորոշումից, որ հսկայական պատասխանատվություն է դնում մեզ վրա։ Անտեսել այս ճշմարտությունը և դրանով փորձել խուսափել պատասխանատվությունից` կնշանակեր դրսևորել միամիտ ու աններելի քաղաքական անհեռատեսություն և Հայաստանն ու Ղարաբաղը ենթարկել լուրջ վտանգների։
Խաղաղությունը չափազանց մոտ է, և մոտ է այնքանով, որ ուժերի հարաբերակցության ներկա դրությամբ առաջին անգամ ստեղծված է փոխզիջման իրական հնարավորություն, քանի որ առաջին անգամ կողմերն ունեն սակարկության հավասարարժեք լծակներ։ Փոխզիջման այս հնարավորությունն է, ահա, որ ինքնին խաղաղությունը ձեռնտու է դարձնում միաժամանակ թե՛ ադրբեջանական, թե՛ ղարաբաղյան կողմի համար։
Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի իշխանությունները բազմիցս հավաստել են իրենց պատրաստակամությունը՝ կատարելու ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի 822 և 853 բանաձևերի պահանջներն ու ԵԱՀԽ-ի Մինսկի խմբի խաղաղարար ծրագիրը, սակայն ներկայացնելով մի քանի կարևոր առաջարկություններ, որոնք հանգում են հետևյալին. 1. Խաղաղության գործընթացում Լեռնային Ղարաբաղը պետք է ճանաչվի որպես հակամարտության լիիրավ կողմ. այսինքն` Ղարաբաղի նկատմամբ պետք է կիրառվի նույն ստանդարտը, որ կիրառվում է նման տիպի բոլոր հակամարտություններում։
2. Ռազմական գործողությունների դադարեցման միջոցառումների շարքում պետք է ապահովվի Հայաստանի ու Լեռնային Ղարաբաղի շրջափակումների լիակատար վերացումը։
3. Ադրբեջանի գրավված տարածքներից Լեռնային Ղարաբաղի զինված ուժերի դուրսբերումից հետո խաղաղարար ծրագիրը պետք է լիովին երաշխավորի ռազմական գործողությունների վերսկսման անհնարինությունը։
4. Հակամարտության հետ կապված իրավաքաղաքական խնդիրները, այդ թվում` առաջին հերթին Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը, պետք է լուծվեն ԵԱՀԽ-ի Մինսկի կոնֆերանսում։
Հայաստանն ու Լեռնային Ղարաբաղն, այսպիսով, առաջնորդվելով ոչ թե ժամանակավոր հրադադարի, այլ կայուն խաղաղության հաստատման շահագրգռությամբ, դրսևորում են միանգամայն կառուցողական մոտեցում, որը, հուսով ենք, պատշաճ արձագանք կգտնի միջազգային հանրության մոտ։
Մեր առջև կանգնած հաջորդ կարևոր խնդիրը վերաբերում է Հայաստանի ներքին քաղաքական կյանքին և պետական շինարարության ոլորտին։
Ոչ ոք չի կարող ժխտել անկախության տարիներին Հայաստանում տիրող համեմատական կայունությունը, իրավիճակի կառավարելիությունը, ժողովրդավարական ազատությունների ու շուկայական հարաբերությունների լուրջ նախադրյալների գոյությունը, որով նա շահեկանորեն տարբերվում է նախկին խորհրդային մի ամբողջ շարք հանրապետություններից։
Ետկոմունիստական Հայաստանում չի արգելվել ոչ մի ցույց կամ միտինգ, չի փակվել ոչ մի թերթ, չի կասեցվել ոչ մի կուսակցության գործունեություն, չի արձանագրվել ոչ մի քաղբանտարկյալ։
Օրենսդիր և գործադիր իշխանությունները, երբեմն սրվող հակասություններով հանդերձ, առայժմ խուսափել են միմյանց գործունեությունը վիժեցնելու վտանգից։ Խորհրդարանը դեռևս չեղյալ չի հայտարարել Հանրապետության Նախագահի որևէ հրամանագիր, Հանրապետության Նախագահն իր հերթին գործնականում չի օգտագործել վետոյի իր իրավունքը խորհրդարանի ընդունած որևէ օրինագծի նկատմամբ։
Առայժմ անտեսված, բայց իրականում խորքային տեղաշարժեր են կատարվել մարդկանց հոգեբանության մեջ, մանավանդ գյուղական բնակչության շրջանում։ Դառնալով հողի և իր արտադրանքի տերը, գյուղացին այսօր պետության ստրուկից վերածվել է պետության պարտնյորի, որն արդեն թելադրում է իր պայմանները։
Դանդաղորեն, դեռևս ոչ ցանկալի տեմպերով, անկատար օրենսդրության պայմաններում, համենայն դեպս, իր ճանապարհն է հարթում մասնավոր ձեռներեցությունը, նկատելի թափ է ձեռք բերում հանրապետության ողջ տարածքում իրականացվող անհատական շինարարությունը։
Ժողովրդավարական ազատությունների և շուկայական հարաբերությունների այս ակնհայտ դրսևորումները, սակայն, դեռևս մեծապես կախված են սուբյեկտիվ գործոններից, նրանք չեն ինստիտուցիոնալիզացվել, ինչը նույն սուբյեկտիվ գործոնների պատճառով հղի է պետության կայունությանն ու օրինականության ապահովմանն սպառնացող լուրջ վտանգներով։
Ուստի այս առթիվ ես չեմ կարող չարտահայտել իմ խորին գոհունակությունը հանրապետության Սահմանադրության մշակման ուղղությամբ խորհրդարանի և քաղաքական կուսակցությունների կողմից վերջին շրջանում գործադրվող ջանքերի կապակցությամբ, որ պերճախոս վկայությունն է նման վտանգներից խուսափելու և ժողովրդավարական, իրավական պետության վերջնական կայացումը Սահմանադրությամբ երաշխավորելու բարձր գիտակցության։
Ես վստահ եմ, որ հայ ժողովուրդը պատվով դուրս կգա թե՛ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության հաղթահարման ծանր փորձությունից, թե՛ հանրապետության Սահմանադրության ընդունման բարդ գործընթացից։
Այս լավատեսական հնչերանգով էլ ավարտելով խոսքս, ուզում եմ շնորհավորել բոլորիդ մեր ազգային մեծագույն տոնի առթիվ և մաղթել ձեզ` պատմություն կերտողի հպարտությամբ լծվել հայրենիքի հզորացման ու բարգավաճման սրբազան գործին։
Կեցցե՜ ազատ, անկախ Հայաստանը` հայ ժողովրդի դարավոր իղձերի մարմնացումը»։
