Radar Armenia-ն ներկայացնում է Ադրբեջանի առաջին նախագահ Այազ Մութալիբովի՝ Դանա Մազալովային տված հարցազրույցը, որը տպագրվել է իր հրաժարականից մեկ ամիս հետո: Այն տպագրվել է «Независимая Газета» թերթում:

-Ո՞րն էր Ձեր հրաժարականի դրդապատճառը։

-Իմ հրաժարականը ստիպողաբար էր: Ես բոլորովին միտք չունեի հեռանալ, սակայն իմանալով, որ ամեն ինչ մանրակրկիտ նախապատրաստված է, և աջերն ու ձախերը միավորվել են ընդդեմ նախագահի, որոշեցի չգնալ առճակատման: Թեև դրա համար ես օրինական հիմքեր ունեի, և աշխարհն ինձ կաջակցեր, քանի որ ես լեգիտիմ նախագահ էի` ընտրված համաժողովրդական քվեարկությամբ:

Ինձ թվում է՝ այդպիսով վնաս հասցվեց Ադրբեջանի հեղինակությանը, թեև մենք ցույց տվեցինք, որ այդ առումով, այնուամենայնիվ, տարբերվում ենք Վրաստանից: Ինչ խոսք, նախագահի շրջապատում, ինչպես և ցանկացած «արքունիքում», տեղ ունեին բազմաթիվ խարդավանքներ: Իմ խնդիրն էր, սակայն, ապացուցելով Ադրբեջանի իշխանությունների օրինականությունն՝ այն դարձնել միջազգային հանրության անդամ: Արևմուտքի տրամադրությունները բնավ կատարվածի օգտին չեն:

Ես շատ լավ էի պատկերացնում այն աշխարհաքաղաքական իրավիճակը, որի մեջ այսօր գտնվում է Ադրբեջանը, գիտեի նրա տեղը նախկին Միությունում, գիտեի ԱՊՀ-ի պրոբլեմները: Ես անկախության կառուցողական և հետևողական իրականացման ջատագով էի, որը չի արվում մեկ ակնթարթում: Որպես քաղաքագետ և տնտեսագետ՝ միշտ գտել եմ, որ եթե առճակատման գնանք և հաշվի չառնենք իրականությունը, ապա թե՛ ժողովրդավարությունը, թե՛ անկախության ձեռքբերումները կարող են փլուզվել: Ցավոք, Ադրբեջանի ժողովրդական ճակատն իր առջև այլ խնդիր էր տեսնում: Նրանք գտնում էին, որ մեզ ամենևին հարկավոր չէ մասնակցել համագործակցությանը, ինչպես նաև՝ զինված ուժերի միասնական համագործակցությանը: Դա լուրջ սխալ էր, ինչը որոշ ուժերի թույլ տվեց օգտագործել Ադրբեջանի այդ դիրքորոշումը և բարդացնել իրավիճակը: Մենք Ուկրաինան չենք դեռևս, բոլոր դեպքերում հարկ էլ չկա նրա հետ համեմատվել: Եկեք մեզ համեմատենք Վրաստանի, Մոլդովայի հետ: Եթե ես Ալմա Աթա չգնայի, որտեղ ինձ ոչ ոք չէր սպասում, և չստորագրեի այդ փաստաթուղթը, ապա Ադրբեջանի ճանաչման գործընթացը կձգձգվեր, և մեզ մոտ տեղի կունենար այն, ինչ կատարվեց հարևան Վրաստանում:

Ես փորձում էի հավասարակշռել աջերի և ձախերի շահերը, իսկ հիմա կոմունիստների վարչակարգին փոխարինելու է գալիս ԱԺՃ-ի վարչակարգը: Դա վարչակարգ է: Դա ժողովրդավարություն չէ:

Ես ի սկզբանե չէի ընդունում «ճակատ» բառը: Ո՞ւմ դեմ ճակատ: Սա Գորբաչովի ու նրա գաղափարակիցների գյուտն է: Իր ծայրահեղությամբ, ձևով, կառուցվածքով այն կոմունիստական, բոլշևիկյան շարժում է: Նրանք ունեն հենակետային բջիջներ, կատարողներ: Անվանումից բացի, որևէ նոր բան չկարողացան հնարել: ԱԺՃ-ն վերածվեց ամենաիսկական ազգայնամոլական շարժման:

Ես նստաշրջանի օրը վերլուծեցի այն սխալները, որոնք թույլ էինք տվել իշխանության համար ներքաղաքական պայքարի պատճառով: Ես փոխզիջում էի առաջարկում. կոալիցիոն կառավարություն` ըստ Ադրբեջանում գոյություն ունեցող ստատուս-քվոյի: Ընդունելով օրենք կուսակցությունների մասին, ստեղծելով հավասար պայմաններ քաղաքական պայքարի համար, մենք կձևավորեինք նոր խորհրդարան՝ լուծարելով հինը: Եվ այնտեղ մեծամասնություն ստացած կուսակցությանը հնարավորություն կընձեռնվեր ժողովրդական վստահության կառավարություն ձևավորել:

-Ինչո՞ւ նրանք այդպես չվարվեցին:

- Չգիտեմ, հնարավոր է՝ վախենում էին չստանալ ժողովրդի աջակցությունը: Այդ իսկ պատճառով ընտրեցին հեղափոխությունը, որ նման էր ռումինականին. պաշտոնանկ անելով նախագահին՝ եկան իշխանության գլուխ, զավթեցին հանգուցային դիրքերը և ճնշեցին ընդդիմադիրներին:

-Ադրբեջանում հնարավո՞ր էր վրացական տարբերակի կրկնությունը, եթե չլիներ Ղարաբաղը:

- Ոչ, այդ ամենն այնտեղ էլ հնարավոր չէր, եթե չլիներ Օսեթիան: Դա հասարակության մեջ լարվածություն, անկումային տրամադրություններ առաջացնող դետոնատոր է, որը պետք է որևէ ելք ունենա: Շներին բաց են թողնում զոհի վրա, իսկ ո՞վ է զոհը՝ իշխանությունը, նախագահը:

-Բայց, մյուս կողմից, պատերազմը ուշադրությունը շեղում է ներքաղաքական իրավիճակից:

-Վերջին երկու տարիների ընթացքում ես այն քչերից էի, որ անկեղծորեն պատերազմ չէին ցանկանում, որը ոչ մեզ էր պետք, ոչ էլ` հայերին:

Ես ասում էի՝ մենք ընթանում ենք ինքնուրույն զարգացման ուղով, մեզ անհրաժեշտ է զբաղվել տնտեսությամբ: Իսկ ինչ էինք մենք անում. ժողովրդական հարստությունը քամուն ենք տալիս, արյունաքամ ենք անում ինքներս մեզ և կարող ենք նորից աղքատների վերածվել: Եվ այդ ժամանակ ինչ-որ երրորդ մեկը կգա և կասի՝ «ես ձեզ կփրկեմ»:

-Որոշ դիտորդներ գտնում են, որ Ձեր հրաժարականից հետո Ադրբեջանի ներքաղաքական պայքարում կշահարկվի ղարաբաղյան կոնֆլիկտը, և այն կասեցնել այլևս հնարավոր չի լինի:

-Այդ մտահոգությունները տեղին են: ԱԺՃ-ն մեզ մեղադրում էր այն բանում, որ չկարողացանք լուծել ղարաբաղյան հարցը: Այժմ նրանք պետք է ժողովրդին երաշխիքներ տան, որ իրենք կարող են դա անել: Գոյություն ունի երկու ուղի. կամ առավել վճռական գործողություններ (քանի որ ինձ մեղադրում էին անվճռականության մեջ), կամ՝ փոխզիջում:

-ԱՊՀ-ի՞ միջոցով:

- Այո, սակայն նրանք ժխտում են ԱՊՀ-ն: Նրանք ժխտում են փոխզիջումները: Նրանք դեմ են ինքնավար մարզի վերականգնմանը նախկինում գոյություն ունեցած սահմաններում: Այդ դեպքում մնում է միակ ուղին պատերազմել մինչև հաղթական ավարտ: Սակայն ես մի անգամ ասել եմ՝ աշխարհը դա ձեզ թույլ չի տա, որովհետև ղարաբաղյան պրոբլեմը այլևս դուրս է եկել Ադրբեջանի և Հայաստանի սահմաններից: Մենք, ինչպես և Հայաստանը, ստանձնելով որոշակի պարտականություններ, անդամագրվել ենք ՄԱԿ-ին, ԵԱՀԿ-ին:

Ենթադրենք, ընդդիմությունը որոշի վերականգնել ստատուս-քվոն: Այնժամ նա կպատռի իր դիմակը, թե ինչու էր նա այդ նույն հարցում խոչընդոտում նախագահ Մութալիբովին: Նրանք իրենք իրենց անելանելի վիճակի մեջ դրեցին, երբ ոչինչ չի մնում անել, քան տրվել հոսանքին: Ենթադրենք, նրանց հաջողվի համախմբել մեր բոլոր ուժերը: Այդ դեպքում այս ամենը կարող է վերածնել մեծ պատերազմի, որը, հայտնի չէ, ով կշահի, թեև Ադրբեջանում արդեն ոչ ոք չի ուզում կռվել:

Եթե մեզ հաջողվի հաղթանակ տանել Լեռնային Ղարաբաղում, ապա մենք նոր Ղարաբաղ կունենանք՝ հանձինս Նախիջևանի: Երբ ես այնտեղ էի գնում 1990 թվականին, նախիջևանցիներին ասում էի՝ իմ եղբայրներ, մի լսեք, թե ինչ են խոսում Բաքվում: Բաքուն հեռու է Հայաստանից, իսկ դուք կողքին եք, ձեր քաղաքականությունը այլ պետք է լինի:

-Այժմ ղարաբաղյան կոնֆլիկտը հասել է այն արյունալի աստիճանին, երբ այլևս դժվար է կանգնեցնել: Ձեր կարծիքով՝ ինչպիսի՞ ընթացք կարող է այն ստանալ, եթե հաշվի առնվեն երրորդ կողմերի` Թուրքիայի, Իրանի, Ռուսաստանի շահերը:

-Այժմ բոլորը հավակնում են միջամտել այդ կոնֆլիկտին և նախաձեռնություն դրսևորել: Թուրքիան ու Իրանը մրցակցում են Ադրբեջանում իրենց ազդեցությունը ուժեղացնելու համար: Ռուսաստանն, իր հերթին, ցավոք, չի հրաժարվել այն գծից, որը գոյություն ուներ դեռ Գորբաչովի օրոք: Իսկ ես կարծում էի, որ ժողովրդավարներն, իշխանության գլուխ անցնելու դեպքում, կօգտագործեն իրենց ողջ ազդեցությունը, որպեսզի կասեցնեն կոնֆլիկտը՝ սաստելով հակամարտ կողմերին:

Մերոնք հույս ունեն, որ ինչ-որ բանով կօգնի Թուրքիան: Սակայն նա, ելնելով իր քաղաքական նպատակներից, Ադրբեջանի համար չի մտնի կոնֆլիկտի մեջ: Դա չկա նրա ծրագրում: Թուրքիան նույնպես միայնակ չէ և ընդգրկված է դաշնային համակարգում:

-Դուք և Լևոն Տեր-Պետրոսյանը գնահատո՞ւմ էիք մեկդ մյուսի արժանիքները:

- Նա ընդունում էր իմ ինտելիգենտ լինելը: Ես նույնպես հասկացա և գնահատեցի նրա ինտելիգենտությունը, նրա քաղաքական էությունը: Շատերը կարծում էին՝ մեր միջև շփումներ չկային: Ոչ, դրանք եղել են: Բայց ես միշտ ձգտել եմ մեր շահերի մեջ ինչ-որ ընդհանուր եզրեր գտնել, ինչը հնարավորություն կտար առաջ շարժվել: Ես միշտ առաջարկել եմ համատեղ, առանց երրորդ կողմերի կարգավորել իրավիճակը, ապահովել խաղաղությունը: Այնժամ մենք երկուսս էլ կմտնենք մեր ժողովուրդների պատմության մեջ: