Այսօր ՀՀ առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ծննդյան 80-ամյակն է։ Այս կապակցությամբ Radar Armenia-ն ներկայացնում է հատվածներ Տեր-Պետրոսյանի հարցազրույցներից։

― Կա՞ տարբերություն «Ղարաբաղ» կոմիտեի անդամ Լևոն Տեր -Պետրոսյանի և Հայաստանի Հանրապետության Գերագույն խորհրդի նախագահի միջև։

― Իհարկե։ Ես քաղաքագետ չէի, երբ «Ղարաբաղյան» շարժում մտա։ Ես գիտնական էի, բանասիրության դոկտոր, սիրում էի իմ գործը, քիչ հաջողություններ չունեի՝ իմ աշխատությունները տպագրվում էին ե՛ւ Միությունում, ե՛ւ արտասահմանում։

― Եւ այդ բոլորը փոխարինեցիք միտինգներով, քաղաքական պայքարով, կիսամյա բանտարկությամբ և հանրապետության ղեկավարի պոստում մշտական «գլխացավանքով»։…

― Գալիս է մի պահ, երբ պիտի ընտրություն կատարես։ Ինձ այդ անել պարտադրեց հայ մտավորականի պարտքը։ և ոչ միայն ինձ։ Իմ բոլոր զինակիցներն անցել են «Ղարաբաղի» քաղաքական դպրոցը, մենք սովորել ենք միմյանցից և այդ տարիներին, ինձ թվում է, ձեռք ենք բերել համակարգված քաղաքական մտածողություն։ Ես շնորհապարտ եմ «Ղարաբաղ» կոմիտեին և Հայոց համազգային շարժմանն այն ամենի համար, ինչ ինձ տվել են նրանք։ Իսկ ընդհանրապես ես առաջին անգամ 10 օր «նստել» եմ «բուռն» քաղաքական գործունեության համար դեռևս ուսանողական տարիներին՝ 60- ական թվականներին։ Այն ժամանակ այնքան խիստ չէին…

― Դուք ունե՞ք ընտանիք, երեխաներ։

― Այո, կին և 16-ամյա որդի, որն ավարտում է դպրոցը։

― Ունե՞ք ազատ ժամանակ, հրապուրանքներ։

― Ոչ։ Մենք աշխատում ենք առավոտյան 9-ից մինչև գիշերվա ժամը 1-ը, երբեմն նաև գիշերը, առանց հանգստյան օրերի ու արձակուրդների, այդ պատճառով այլ բանի ժամանակ չի մնում։

― Ունե՞ք ինչ-որ արտոնություններ։

― Զրահապատ «Մերսեդես» և կառավարական ամառանոց, ուր ապրում է իմ ընտանիքը և 900 ռուբլի աշխատավարձ՝ ահա ամբողջ արտոնությունը։ Մեքենան և ամառանոցը անվտանգության նկատառումներով են տրամադրված, աշխատավարձս ԳԽ նախկին նախագահի դրույքն է։

6.04.1991թ. հատված Аргументы и Факты թերթին տված հարցազրույցից

***

― 1988 թվականի աշնանը Երևանում ես ներկա էի հանրահավաքի, որը Դուք էիք անցկացնում։ Ղարաբաղյան շարժման ամենաթեժ ժամանակներն էին։ Նոր էր պայթել Սումգայիթը, և, բնականաբար, կրքերը շիկացած էին։ Հիշում եմ, թե ինչ տակտով էիք դուք կրքերը մեղմում՝ կոչ անելով հավաքվածների ինտերնացիոնալ զգացմունքներին։ Ի՞նչ է ձեզ համար ինտերնացիոնալ գաղափարը։

― Լինելով բանասեր, ուզում եմ միանգամից նկատել, որ սոցիալիստների թեթև ձեռքով «ինտերնացիոնալիզմ» տերմինը վաղուց արդեն զրկվել է բարձր իմաստից և ձեռք բերել քաղաքական, իսկ ավելի ճիշտ՝ դասակարգային նշանակություն։ Նկատի ունենալով հենց այդ նեղ քաղաքական նշանակությունը՝ ինտերնացիոնալիզմի մասին կարելի է խոսել միայն ժողովուրդների, ազգերի միջև հավասարության առկայության դեպքում, քանի որ դրա խախտումը անխուսափելիորեն հանգեցնում է նացիոնալիզմի։ Ես կգերադասեի այլ տերմին՝ հումանիզմը, որի մեջ դնում եմ ոչ բարձր, ու դրանով իսկ վերացական գաղափար, այլ՝ ամենապարզ մարդկային կարեկցանք։ Մնացած ամեն ինչ՝ սեր, բարեկամություն, համերաշխություն և, եթե ուզում եք՝ ինտերնացիոնալիզմ, ածանցված են դրանից։

― Դուք դարձաք նախկին Միության բոլոր հանրապետություններից ամենամիատարր պետության ղեկավարը։ Դուք եղել եք նրա ինքնուրույնության ակտիվ մարտիկներից մեկը։ Ձեզ ժամանակակից, ճանաչված գրող Հրանտ Մաթևոսյանն իր հարցազրույցներից մեկում ասել է, որ իր համար առանձնահատուկ հպարտություն էր իրեն մեծ տերության քաղաքացի զգալը։ Հայաստանի անկախության համար պայքարում ի՞նչ ազգային խնդիրներ էիք լուծում Դուք։

― Դուք դիպաք նշանակետին. այդ հարցը հայկական քաղաքական կյանքի ամենասուր բանավեճի առարկան է։ Իմ տեսակետը հետևյալն է. հայ ժողովուրդը սովորական ժողովուրդ է, ոչ լավ և ոչ էլ վատ մյուսներից, դրա համար էլ նա արժանի է ունենալ այն ամենը, ինչն ունեն այլ ժողովուրդներ, այդ թվում նաև իր պետականությունը։ Սակայն ես հստակ տարբերություն եմ տեսնում ժողովրդի և հասարակության միջև։ Իսկ այստեղ մենք ստիպված ենք խոստովանել, որ հայ հասարակությունը հեռու է կատարելությունից։ Պետականության ձեռքբերումն ինձ համար ինքնանպատակ չէ։ «Ազատ, անկախ Հայաստան» կարգախոսում հենց առաջինն է ինձ ներկայանում որպես նպատակ, իսկ երկրորդը՝ ընդամենը որպես արժանի հասարակության կառուցման համար պարտադիր միջոց։ Դժվար չէ գլխի ընկնել, որ իմ դիրքորոշումը կատաղի քննադատության է արժանանում ազգային-հայրենասերների կողմից, որոնք հայ ժողովրդին վերագրում են գրեթե փրկչական նախասահմանում։ Իսկ ես օրգանապես չեմ ընդունում փրկչական ամբիցիաները՝ այն համարելով ֆաշիզմի հետ սահմանակցող՝ քաղաքականության ամենավտանգավոր գաղափարախոսականացում։

― Դուք եղել եք աշխարհով մեկ հայտնի հնագույն ձեռագրերի պահոց Մատենադարանի աշխատակից։ Քաղաքական գործունեությունում Ձեզ պետք եկե՞լ է նախկին մասնագիտական փորձը։

― Քաղաքականությունը հասարակության համար ազնվաբարո գործի իրականացման առավել արդյունավետ միջոցն է։ Ով և ինչպես այն կիրականացնի, դա արդեն այլ հարց է։ Մասնագիտական գիտելիքները, կարծում եմ, չեն խանգարում, բայց և առանձնապես չեն էլ օգնում ինձ քաղաքական գործունեության մեջ։ Պետության ղեկավարին առավել հարմար կգային իրավաբանական կամ տնտեսագիտական կրթությունը։ Սակայն մեթոդոլոգիական տեսակետից ես առանձնակի տարբերություն չեմ տեսնում գիտության ու քաղաքականության միջև։ Ե՛ւ այստեղ, ե՛ւ այնտեղ պահանջվում են վերլուծական, համակարգված մտածողություն, ենթատեքստի զգացողություն, ի մի բերելու և սինթեզելու ունակություն։ Այս իմաստով, իհարկե, կարելի է խոսել իմ մասնագիտական փորձի օգուտի մասին։

Ինչպես նախկինում գիտության բնագավառում, այնպես էլ այսօր քաղաքականության մեջ ես ձգտում եմ հապշտապ եզրակացություններ չանել, չընդունել իմպուլսիվ որոշումներ։ Որքանով է դա հաջողվում՝ ես չեմ դատողը։

1.01.1994,  հատված Общая Газета թերթի հետ հարցազրույցից