Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպությունը (ՀԱՊԿ) նոյեմբերի 27-ին Բիշքեկում անցկացրեց հերթական գագաթնաժողովը՝ հավաքելով կազմակերպության բոլոր անդամ պետությունների ղեկավարներին, բացի Հայաստանից։ Երևանը բացակայում էր՝ իր շարունակվող բոյկոտը գնահատելով որպես «անդամակցության սառեցում»։ Իրականում, սակայն, դա ոչ թե Հայաստանի անդամակցության, այլ միայն ՀԱՊԿ միջոցառումներին ֆիզիկական մասնակցության սառեցում է։ Ինչպես ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղար Իմանգալի Տասմագամբետովն է նշել, Հայաստանը շարունակում է հեռակա կարգով ընդունել բոլոր փաստաթղթերը, որոնց նախագծերը նախապես ուղարկվում են Երևան։
Այսպիսով՝ Երևանի կիսաբոյկոտը, կարծես, դարձել է ներսում ապահովել է «հարմարավետ զոնա», որը մեղմացնում է Հայաստանի և ՀԱՊԿ-ի միջև եղած խորքային արժեքային անհամատեղելիությունը։
Հռչակագիր՝ լռության մատնված աղաղակներով
Բիշքեկյան գագաթնաժողովն ավարտվել է Հավաքական անվտանգության խորհրդի հռչակագրի ընդունմամբ։ Առաջին հայացքից՝ կարծես ոչ մի արտառոց բան այն չի պարունակում․ սակայն դրա շաբլոնային ձևակերպումների տողատակերում ուշագրավ շերտեր կան, որոնք շատ ավելի խոսուն են։
Օրինակ, փաստաթղթում անդրադարձ կա Հայաստան-Ադրբեջան երկխոսությանը։ Մասնավորապես, նշվում է, որ կառույցն ընդունում է «ակտիվ երկխոսությունը Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև և հանդես է գալիս համակողմանի կարգավորման և խաղաղության պայմանագրի շուտափույթ կնքման օգտին»։ Անդրադարձը լռությամբ շրջանցել է խաղաղության այն պլատֆորմը, որի շրջանակներում ընթանում են հայ-ադրբեջանական հաղորդակցությունը և խաղաղության պայմանագրի շուրջ զարգացումները։
Սա ուշագրավ է այն առումով, որ Մոսկվան երբեք առիթը չի կորցնում նման փաստաթղթերն օգտագործելու իր բացառիկ դերակատարությունն ընդգծելու համար, օգտագործելով, օրինակ, Հայաստանի և Ադրբեջանի հետ իրենց եռակողմ հայտարարություններն ու պայմանավորվածությունները։ Մինչդեռ այս անգամ որևէ նման հղում չկա։ Ո՛չ Ռուսաստանը և ո՛չ էլ անդամ մյուս երկրները, փաստորեն, տարածաշրջանում ամերիկյան բացվող «հովանոցի» հանգամանքը շրջանցել չեն կարողացել։
Բացի այդ, փաստաթուղթը դատապարտում է ՄԱԿ-ի կանոնադրությանը հակասող՝ «միակողմանի հարկադրանքի միջոցների կիրառումը՝ որպես քաղաքական, տնտեսական և ֆինանսական ճնշման միջոցներ»։ Թեև ակնառու է, որ նկատի են առնվում Ռուսաստանի նկատմամբ կիրառվող միջազգային սանկցիաները (չկա անդամ այլ երկրի, որի համար այս հարցն այդքան ակտուալ լինի), սակայն բուն հռչակագրում ո՛չ շահառուի, ո՛չ էլ այդ ճնշամիջոցների դրսևորումների կոնկրետացում չի արվում։ Առանց հասցեականության՝ այս գաղափարի արտացոլումը խոսում է մեկ բանի մասին․ Ռուսաստանը ցանկացել է իր նկատմամբ սանկցիաների դեմ ձևավորել համադաշինքային տանդեմ, սակայն չի հաջողել ՀԱՊԿ անդամ երկրների հետ կուլիսային հաղորդակցության ընթացքում։ Եվ Մոսկվան ստիպված էր տեղ գտած ձևակերպումների շուրջ կոմպրոմիսի գնալ՝ ՀԱՊԿ ֆիկտիվ միասնականության տպավորությանը չվնասելու համար։
Ուկրաինական պատերազմը ՀԱՊԿ-ի համար գոյություն չունի՞
Ավելի աչք ծակող է այն հանգամանքը, որ չնայած հռչակագիրը խնամքով անդրադարձել է Իսրայել-Գազա հակամարտությանը, Տաջիկստանի և Ղրղզստանի սահմանային լարվածությանը, Պակիստան-Հնդկաստան և Հայաստան-Ադրբեջան հակամարտություններին, սակայն նույնքան խնամքով շրջանցում է համաշխարհային թիվ մեկ հակամարտությունը, որն ուղիղ կերպով շոշափում է հենց ՀԱԿՊ անդամ ամենամեծ պետության՝ Ռուսաստանի շահերը։ Խոսքը ռուս-ուկրաինական պատերազմի մասին է, որի վերաբերյալ հռչակագրում ուղիղ ձևով որևէ ակնարկ չկա։ Եվ սա ուշագրավ է հատկապես այն առումով, որ ՀԱՊԿ գագաթնաժողովն ընթանում է հակամարտության, թերևս, ամենազգայուն փուլում՝ ամերիկյան պլանի քննարկումների ֆոնին, երբ Մոսկվան ինքը, ամենաբարձր մակարդակով, այդ պլանն ընդունելի է համարել որպես կարգավորման բանակցությունների հիմք։
ՀԱՊԿ-ի կողմից այս օրակարգի կանխամտածված լռության մատնումը կարող է նշանակել երկու բան։ Առաջին՝ Մոսկվան ինքն է խուսափել այդ հարցը ՀԱՊԿ-ի գագաթնաժողովի հիմնական փաստաթղթում արտացոլելուց, որպեսզի որևէ դիրքորոշում որդեգրելով իրեն չկաշկանդի և չսահմանափակի հետագա մանևրումներում։ Նոյեմբերի 26-ին ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինն առանց այլևայլությունների հայտարարեց, թե Ուկրաինան ստիպված է լինելու իրենց հանձնել Դոնեցկի շրջանը։ Եվ եթե դա չանի սեփական կամքով, իրենք այդ հարցը կլուծեն ուժի միջոցով։ Այսինքն՝ Կրեմլն ուկրաինա-ամերիկյան ինտենսիվ բանակցությունների, դրա ընթացքում պլանի ինչ-որ կետեր հանելու, ձևափոխելու շարժերի ֆոնին շատ հստակ ցույց է տալիս, որ բացարձակապես կոմպրոմիսի գնալու ցանկություն չունի, այսինքն՝ բարձրացնում է իր հետ հետագա բանակցությունների գինը։ Այս պայմաններում քիչ հավանական է, որ ՀԱՊԿ-ը կդառնար որևէ կողմնորոշիչ դիրքորոշում հայտնելու հարթակ։
Երկրորդ՝ ՀԱՊԿ անդամ հատկապես միջինասիական երկրները չեն ցանկացել որևէ ձևով անդրադառնալ ուկրաինական թնջուկին՝ դեմ լինելով ռուսական ագրեսիվ սցենարին։ Ուկրաինական խնդիրը փաստաթղթից բացակայում է այն պարագայում, երբ Բիշքեկում Բելառուսի նախագահ Ալեքսանդր Լուկաշենկոն առանձնահատուկ ջանասիրությամբ էր իր ելույթում տարփողում, թե անդամ երկրները որքան բարձր են գնահատում անձամբ Պուտինի և ռուս-ամերիկյան դիվանագիտական ջանքերը վերջնական խաղաղության հասնելու հարցում։ Եթե իսկապես մյուսներն էլ են այդպես մտածում, ապա ինչո՞ւ այս միտքը տեղ չի գտել կազմակերպության հռչակագրում։ Դա թույլ չտալու համար անդամ մյուս երկրներն ունեն էական պատճառ։
Բիշքեկյան գագաթնաժողովի ընթացքում ունեցած իր ելույթում Բելառուսի նախագահը նաև հայտարարել է, թե ՀԱՊԿ-ի սահմանները վտանգված են, քանի որ ՆԱՏՕ-ի ռազմական բյուջեն «պատերազմական ռեժիմի» ցուցիչ է, իսկ արևելաեվրոպական երկրները՝ Լեհաստանը, Մերձբալթյան երկրները, ինչպես նաև Գերմանիան, բազմապատկել են իրենց ռազմական բյուջեն և ռեսուրսները։ Դրանից Լուկաշենկոն հետևություն է անում, որ Արևմուտքն է պատրաստվում իրենց դեմ պատերազմի։
Հռոմի պապից ավելի կաթոլիկ երևալու Լուկաշենկոյի այս քայլերը միայն Պուտինի նկատմամբ սիրառատ ռևերանսի պարզունակ դրսևորում չէին։ Այն ուրվագծում էր Ռուսաստան-Բելառուս զույգի կողմից ՀԱՊԿ-ն Արևմուտքի դեմ գլոբալ կոնֆրոնտացիայի մեջ ներքաշելու օբյեկտ դիտարկելու հանգամանքը, ինչը, սակայն, որևէ կերպ չի տեղավորվում ո՛չ Հայաստանի և ո՛չ էլ ՀԱՊԿ անդամ միջինասիական երկրների քաղաքական դոկտրինալ առաջնահերթություններում։ ՀԱՊԿ բիշքեկյան հռչակագրում ուկրաինական թեմատիկայի բացակայությունը կարող է այդ ավանտյուրայի մասը չդառնալու Մոսկվային ուղղված հստակ ուղերձ լինել։
Անկենսունակության ծխածածկույթը
Այլ կերպ ասած՝ բիշքեկյան գագաթնաժողովը դարձավ ոչ թե ՀԱՊԿ մոբիլության և ռազմաքաղաքական համերաշխության, այլ դրա անգործունակության հերթական ցուցիչը։ Հռչակագրի լղոզված ձևակերպումները, Ուկրաինայի շուրջ լռությունը, Ռուսաստանի շահերի «խնայողաբար» փաթեթավորումը և Լուկաշենկոյի ռազմատենչ մեկնաբանությունները ցույց են տալիս, որ ՀԱՊԿ-ի ներսում արտաքին քաղաքական վեկտորները հեռանում են իրարից, անդամ երկրների մոտիվացիաները տրամագծորեն տարբեր են։ Եվ այն հանգամանքը, որ կառույցը չի կարողանում համադրել սեփական ներքին ու արտաքին շահերը, արժեքային դաշտը, պարզապես վկայում է այդ կառույցի՝ արդյունավետ հավաքական անվտանգություն ապահովելու անկարողության մասին, որը պարզապես սքղվում է տարատեսակ հռչակագրերով։
Գոռ Աբրահամյան
