Responsible Statecraft կայքում պաշտոնաթող դեսպան Սեյեդ Հոսեյն Մուսավիան անդրադարձել է Իրանի միջուկային ծրագրի շուրջ ԱՄՆ-ի հետ բանակցություններին։ Մուսավյանը Իրանի ազգային անվտանգության միջազգային հարաբերությունների կոմիտեի նախկին ղեկավարն է, այժմ՝ Փրինսթոնի համալսարանի Մերձավոր Արևելքի անվտանգության և միջուկային քաղաքականության հարցերի մասնագետ։
Իրանի միջուկային ճգնաժամն ու տարածաշրջանային հավասարակշռությունը
Ապրիլից սկսած՝ Իրանը և ԱՄՆ-ն վարել են միջուկային ծրագրի շուրջ մի շարք բանակցություններ։ Չնայած որոշ առաջընթացի, Վաշինգտոնը հանկարծ հայտարարել է, որ Իրանը «ուրանի հարստացման իրավունք» չունի։ Ավելին, ԱՄՆ Կոնգրեսի 200 անդամ նամակով դիմել են նախագահ Թրամփին՝ ընդդիմանալով ցանկացած գործարքի, որը կթույլատրի Իրանին պահպանել այդ կարողությունները։
Իրանի գերագույն առաջնորդ այաթոլլա Խամենեին այս պահանջները որակել է «չափազանց և վրդովեցուցիչ» ու «անհեթեթություն»՝ նշելով, որ Իրանը երբեք չի հրաժարվի Միջուկային զենքի չտարածման մասին պայմանագրով (NPT) ամրագրված ուրանի խաղաղ հարստացման իրավունքից։ Մուսավյանը հիշեցնում է, որ արդեն 2012-ին իր գրքում բացահայտել է, թե Խամենեին Ռոհանիին հստակ ասել է՝ նման իրավունքի հրաժարումը կարող է լինել միայն իր մահվանից հետո։
Վերջին հաշվով, Օբամայի վարչակազմը 2015-ին կնքեց պատմական միջուկային համաձայնագիրը (JCPOA)՝ ընտրելով դիվանագիտությունը պատերազմի փոխարեն։
Իրանին ուրանի հարստում թույլ տալը՝ որպես ամերիկյան շահ
- Եթե Վաշինգտոնը ժխտի Իրանի հարստացման իրավունքը, միջուկային բանակցությունները կձախողվեն։
- Պարադոքսալ է, բայց Իրանի հարստացման իրավունքը սպառնալիք չէ ԱՄՆ շահերին, այլ՝ հնարավորություն։
- ԱՄՆ-ը պետք է հեռանա Իսրայելին, Սաուդյան Արաբիային, Թուրքիային կամ Եգիպտոսին գերիշխանություն տրամադրելու գաղափարից և անցնի «ուժերի հավասարակշռության» սկզբունքին։
Ձախողված պատերազմների դասերը
- ԱՄՆ-ի 400 պատերազմներից մեկ քառորդը տեղի է ունեցել Միջին Արևելքում և Աֆրիկայում։
- Միջամտությունների ձախողումը արժեցել է տրիլիոնավոր դոլարներ, հազարավոր կյանքեր և հանգեցրել ահաբեկչության ու անկայունության աճին։
- Իրանի հետ պատերազմը միայն ավելի աղետալի կլինի, քան Աֆղանստանի, Իրաքի կամ Եմենի դեպքերը։
Միջուկային հավասարակշռություն՝ Իսրայելի մենաշնորհի փոխարեն
- Միջազգային հարաբերությունների նեոռեալիզմի հայր Քենեթ Ուոլթզը պնդել է, որ միջուկային Իրանը կարող է հավասարակշռել Իսրայելի մենաշնորհը։
- Թեև Մուսավյանը դեմ է զենքի տարածմանը, նա ընդգծում է, որ միակ ելքը Միջին Արևելքում միջուկային զենքից զերծ գոտու ստեղծումն է՝ բոլոր երկրների մասնակցությամբ, ներառյալ Իսրայելը։
ԱՄՆ-ի գլխավորած համաշխարհային կարգի պահպանում
- Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո կառուցված համաշխարհային կարգը հիմնված է NPT-ի վրա՝ զինաթափում և չտարածում։
- ԱՄՆ-ի կրկնակի ստանդարտները՝ հանդուրժել Իսրայելի միջուկային զինանոցը, բայց արգելել Իրանի խաղաղ հարստացումը, խարխլում են միջազգային նորմերը և վտանգում ԱՄՆ-ի վստահելիությունը։
Մարոկկացի պատմաբան Մոհամեդ Էլ Մանսուրը գրում է.
«Արաբներին ամենաշատը զայրացնում է ԱՄՆ-ի երկակի ստանդարտների ընկալումը՝ Իսրայելի և արաբական երկրների նկատմամբ տարբեր մոտեցումները»։
Տնտեսական շահերը
- Թրամփը պարծեցել է Միջին Արևելքի հետ կնքված տրիլիոնավոր դոլարների գործարքներով։
- Սակայն պատերազմը կարող է կործանել այդ բոլոր պայմանավորվածությունները՝ ամերիկյան ռազմաբազաներն ու շահերը դնելով իրանական հրթիռների ու անօդաչու սարքերի նշանառության տակ։
- Կորուստների արժեքը տասնամյակներով բեռ կդառնա ամերիկացի հարկատուների համար։
Իսրայելակենտրոն մոտեցումից հրաժարում
- ԱՄՆ-ի քաղաքականությունը երկար ժամանակ համաձայնեցված է եղել Իսրայելի ցանկություններին։
- Սակայն ամերիկացիների մոտ աճում է հիասթափությունը․ ավելի քան 69%-ը նախընտրում է Իրանի հետ խաղաղ համաձայնագիր, որտեղ ոչ Իսրայելը, ոչ էլ Իրանը չեն տիրապետի միջուկային զենքի:
- Ամերիկացիների ավելի քան 60%-ը այժմ կարծում է, որ Իսրայելը բացասական դեր է խաղում Միջին Արևելքի հիմնական մարտահրավերները լուծելու գործում:
- Միջազգային քրեական դատարանը Իսրայելին մեղադրել է հավանական ցեղասպանության մեջ:
- Իսրայելի նկատմամբ անվերապահ աջակցությունը հանգեցրել է մեկուսացման և ամերիկյան արժեքների վարկաբեկման։
Եզրակացություն
ԱՄՆ-ը չի կարող իրեն թույլ տալ կրկնել հին սխալները: Իրանի օրինական հարստացման իրավունքներին ընդդիմանալու փոխարեն՝ Վաշինգտոնը պետք է օգտագործի դրանք: Սա հաշտեցում չէ, այլ ռեալիզմ, օրենք և երկարաժամկետ ամերիկյան շահեր: NPT-ի և տարածաշրջանային դիվանագիտության վրա հիմնված հավասարակշռված, կանոնների վրա հիմնված մոտեցումը միակ կայուն ճանապարհն է: Ավելին, արդար և փոխադարձորեն դեմքը պահպանող միջուկային համաձայնագրի միջոցով Վաշինգտոնը կարող է ճանապարհ հարթել Իրանի հետ դիվանագիտական հարաբերությունների կարգավորման համար՝ հիմնված փոխադարձ հարգանքի և չմիջամտության սկզբունքների վրա, ինչպես ամրագրված է ՄԱԿ-ի կանոնադրությունում:
Պատրաստեց Արման Գալոյանը
