ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփն առաջիկայում կայցելի ԱՄԷ։ Մինչ այդ, Խաղաղության և ազատության կենտրոնի տնօրեն Իվան Էլանդը Responsible Statecraft-ում հոդված է հրապարակել։ Ներկայացնում ենք այդ հոդվածը․

ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփն առաջիկայում կայցելի ԱՄԷ։ Մինչ այդ, Խաղաղության և ազատության կենտրոնի տնօրեն Իվան Էլանդը Responsible Statecraft-ում հոդված է հրապարակել։ Ներկայացնում ենք այդ հոդվածը․

«Թրամփի թիմի վերջին փորձը Սաուդյան Արաբիայի և Իսրայելի հարաբերությունների կարգավորման ուղղությամբ չափազանց հեռու է գնում և, կարծես, միակողմանի ճանապարհ է:

Ըստ հաղորդումների՝ Թրամփի վարչակազմը բանակցություններ է վարում Սաուդյան Արաբիայի հետ գործարքի շուրջ, որը կարող է ճանապարհ հարթել անապատային թագավորությունում առևտրային միջուկային էներգետիկայի զարգացման համար, և, հնարավոր է, նույնիսկ հանգեցնի ուրանի հարստացմանը Սաուդյան Արաբիայի տարածքում:

ԱՄՆ-ի կողմից այս գործարքի հետապնդումը պետք է դադարեցվի, քանի որ Միացյալ Նահանգները կրելու է բոլոր լրացուցիչ պարտավորությունները, ծախսերը և ռիսկերը՝ ստանալով շատ քիչ վերադարձ:

2020 և 2021 թվականների սկզբին կնքված Աբրահամյան համաձայնագրերով՝ Թրամփի առաջին վարչակազմը միջնորդեց Իսրայելի և Մերձավոր Արևելքի երկրների՝ Բահրեյնի, Արաբական Միացյալ Էմիրությունների, Մարոկկոյի և Սուդանի միջև երկկողմ համաձայնագրեր՝ դիվանագիտական հարաբերությունները կարգավորելու համար: Վարչակազմը նաև փորձեց համոզել Սաուդյան Արաբիային՝ ճանաչել Իսրայելը որպես ինքնիշխան պետություն և սկսել նմանատիպ հարաբերություններ, սակայն առանց հաջողության:

Բայդենի վարչակազմը շարունակեց այս ուղղությամբ աշխատանքները, սակայն Ռիյադին ներգրավելը դարձավ էլ ավելի բարդ 2023 թվականին ՀԱՄԱՍ-ի կողմից Իսրայելի վրա հարձակումներից և Գազայի հատվածում սկսված պատերազմից հետո: Խաղաղ բնակչության զոհերի թվի աճը և մարդասիրական ճգնաժամը բարձրացրին պաղեստինյան հարցի կարևորությունը՝ տարածաշրջանում առաջացնելով Իսրայելի նկատմամբ թշնամանք: Սաուդյան Արաբիան այդ ժամանակ պահանջեց, որ Իսրայելը կոնկրետ քայլեր ձեռնարկի անկախ Պաղեստինյան պետության ստեղծման ուղղությամբ՝ նախքան որևէ կարգավորման մասին խոսելը:

Այս պահանջը պահպանվեց նաև այս տարի, երբ Սաուդյան Արաբիայի կառավարությունը հերքեց նախագահ Դոնալդ Թրամփի պնդումը, թե իբր Ռիյադը հրաժարվել է Պաղեստինյան պետության ստեղծման պահանջից՝ Իսրայելի հետ հարաբերությունները կարգավորելու համար:

Թեև Գազայի պատերազմը դադարեցնելու ջանքերն անհաջող էին, Թրամփի երկրորդ վարչակազմը, կարծես, այժմ վերակենդանացնում է Իսրայել-Սաուդյան Արաբիա հաշտեցման ջանքերը՝ սկսելով ԱՄՆ-Սաուդյան Արաբիա նոր համաձայնագրից, ինչպես նշել է ԱՄՆ էներգետիկայի նախարար Քրիս Ռայթը:

Խնդիրն այն է, որ նման մեծ գործարքից կշահեն բոլոր երկրները, բացի այն մեկից, որը միջնորդում է՝ Միացյալ Նահանգներից, որը նաև կրելու է բոլոր ծախսերը: Իսրայելն ու Սաուդյան Արաբիան կլինեն ամենաշատ շահողները: Սաուդյան Արաբիան վաղուց է ցանկանում միջուկային էներգիայի մասին համաձայնագիր: Մինչդեռ, եթե տեղի ունենա կարգավորում, Իսրայելը կչեզոքացնի այժմ հզոր արաբական մրցակցին և, հավանաբար, նույնիսկ նոր դաշնակից կստանա Իրանի դեմ պայքարում (սակայն դա պետք է արագ արվի, քանի որ Ռիյադն ու Թեհրանը վերջին շրջանում որոշակի մերձեցման են հասել):

Սաուդյան Արաբիան նաև ձգտել է պաշտոնական անվտանգության երաշխիքներ ստանալ, որոնք, ըստ հաղորդումների, քննարկվել են Բայդենի վարչակազմի օրոք: Սա կփոխարինի նախագահ Ֆրանկլին Ռուզվելտի և Սաուդյան Արաբիայի թագավոր Աբդուլ Ազիզ Իբն Սաուդի միջև երկարամյա ոչ պաշտոնական համաձայնագրին, որն ապահովում էր անապատային թագավորության անվտանգությունը՝ ԱՄՆ-ին էժան նավթի մատակարարումների դիմաց:

Սակայն, 37 տրիլիոն դոլար պետական պարտքով, ինչո՞ւ պետք է Միացյալ Նահանգները վերցնի ևս մեկ «խնամակալ», որը չի վճարում իր արդար բաժինը անվտանգության համար (ինչը Թրամփի սովորական բողոքն է այլ դաշնակիցների մասին): Հիդրավլիկ ճեղքման (fracking) շնորհիվ ԱՄՆ-ն այլևս նավթի պակաս չունի, ինչպես ենթադրում էր Ռուզվելտը, և կրկին աշխարհի խոշորագույն նավթ արտադրողն է: Սաուդյան Արաբիայի հետ պաշտոնական պաշտպանական պայմանագիրը կբերի լրացուցիչ ծախսեր, կխորացնի ԱՄՆ-ի ներգրավվածությունը տարածաշրջանում և կդնի ամերիկյան զորքերը վտանգի տակ, եթե Վաշինգտոնը ստիպված լինի պաշտպանել և փրկել Ռիյադին հարևանների հետ ռազմական վեճերի դեպքում:

Բացի այդ, ի՞նչ կարող է սխալ լինել, եթե Սաուդյան Արաբիային տրվի միջուկային ծրագիր: Իսրայել-Սաուդյան Արաբիա համաձայնագրի շուրջ բանակցություններն ավելի վաղ խափանվել էին, երբ սաուդցիները դեմ էին արտահայտվել սահմանափակումներին, որոնք կկանխեին առևտրային միջուկային ծրագրի օգտագործումը միջուկային զենքեր ստեղծելու (Իրանի միջուկային կարողություններին հակազդելու համար) կամ այլ երկրներին դրանք ձեռք բերելու հարցում օգնելու համար:

Իրականում, սաուդցիները վաղուց ցանկանում էին կարողանալ հարստացնել ուրանը՝ հնարավոր է մինչև ռմբակոծման մակարդակ, իրենց տարածքում, այլ ոչ թե ներմուծել արդեն հարստացված ուրան, որը կարող է օգտագործվել միայն առևտրային էներգիա արտադրելու համար:

ԱՄՆ-ում ոմանք պնդում են, որ սաուդցիները կարող են միջուկային տեխնոլոգիա ձեռք բերել այլ երկրներից, ինչպիսիք են Ռուսաստանը կամ Չինաստանը, սակայն եթե նրանք դիմադրում են զենք ստեղծելուց կանխող երաշխիքներին, ապա նշանակություն չունի, թե ով է նրանց տրամադրել տեխնոլոգիան:

Հետևաբար, Թրամփի վարչակազմը պետք է դադարեցնի նման համաձայնագրի ձգտումը սաուդցիների հետ՝ Իսրայել-Սաուդյան Արաբիա մեծ հաշտեցման ապարդյուն ձգտման մեջ: Երկու երկրների միջև հարաբերությունների կարգավորումը հիանալի նպատակ կլիներ տարածաշրջանի համար (եթե դա միայն Իրանին մեկուսացնելու և հակադրելու համար չէ), սակայն ԱՄՆ-ի կողմից սաուդցիների չափազանց մեծ պահանջների բավարարումը չափազանց թանկ կարժենա:

 Ի վերջո, երկկողմ կարգավորումը պետք է համապատասխանի երկու երկրների շահերին, ուստի նրանք պետք է բանակցեն դրա շուրջ ինքնուրույն՝ առանց Միացյալ Նահանգների կողմից խնամվելու»:

Պատրաստեց Արման Գալոյանը

Ըստ հաղորդումների՝ Թրամփի վարչակազմը բանակցություններ է վարում Սաուդյան Արաբիայի հետ գործարքի շուրջ, որը կարող է ճանապարհ հարթել անապատային թագավորությունում առևտրային միջուկային էներգետիկայի զարգացման համար, և, հնարավոր է, նույնիսկ հանգեցնի ուրանի հարստացմանը Սաուդյան Արաբիայի տարածքում:

ԱՄՆ-ի կողմից այս գործարքի հետապնդումը պետք է դադարեցվի, քանի որ Միացյալ Նահանգները կրելու է բոլոր լրացուցիչ պարտավորությունները, ծախսերը և ռիսկերը՝ ստանալով շատ քիչ վերադարձ:

2020 և 2021 թվականների սկզբին կնքված Աբրահամյան համաձայնագրերով՝ Թրամփի առաջին վարչակազմը միջնորդեց Իսրայելի և Մերձավոր Արևելքի երկրների՝ Բահրեյնի, Արաբական Միացյալ Էմիրությունների, Մարոկկոյի և Սուդանի միջև երկկողմ համաձայնագրեր՝ դիվանագիտական հարաբերությունները կարգավորելու համար: Վարչակազմը նաև փորձեց համոզել Սաուդյան Արաբիային՝ ճանաչել Իսրայելը որպես ինքնիշխան պետություն և սկսել նմանատիպ հարաբերություններ, սակայն առանց հաջողության:

Բայդենի վարչակազմը շարունակեց այս ուղղությամբ աշխատանքները, սակայն Ռիյադին ներգրավելը դարձավ էլ ավելի բարդ 2023 թվականին ՀԱՄԱՍ-ի կողմից Իսրայելի վրա հարձակումներից և Գազայի հատվածում սկսված պատերազմից հետո: Խաղաղ բնակչության զոհերի թվի աճը և մարդասիրական ճգնաժամը բարձրացրին պաղեստինյան հարցի կարևորությունը՝ տարածաշրջանում առաջացնելով Իսրայելի նկատմամբ թշնամանք: Սաուդյան Արաբիան այդ ժամանակ պահանջեց, որ Իսրայելը կոնկրետ քայլեր ձեռնարկի անկախ Պաղեստինյան պետության ստեղծման ուղղությամբ՝ նախքան որևէ կարգավորման մասին խոսելը:

Այս պահանջը պահպանվեց նաև այս տարի, երբ Սաուդյան Արաբիայի կառավարությունը հերքեց նախագահ Դոնալդ Թրամփի պնդումը, թե իբր Ռիյադը հրաժարվել է Պաղեստինյան պետության ստեղծման պահանջից՝ Իսրայելի հետ հարաբերությունները կարգավորելու համար:

Թեև Գազայի պատերազմը դադարեցնելու ջանքերն անհաջող էին, Թրամփի երկրորդ վարչակազմը, կարծես, այժմ վերակենդանացնում է Իսրայել-Սաուդյան Արաբիա հաշտեցման ջանքերը՝ սկսելով ԱՄՆ-Սաուդյան Արաբիա նոր համաձայնագրից, ինչպես նշել է ԱՄՆ էներգետիկայի նախարար Քրիս Ռայթը:

Խնդիրն այն է, որ նման մեծ գործարքից կշահեն բոլոր երկրները, բացի այն մեկից, որը միջնորդում է՝ Միացյալ Նահանգներից, որը նաև կրելու է բոլոր ծախսերը: Իսրայելն ու Սաուդյան Արաբիան կլինեն ամենաշատ շահողները: Սաուդյան Արաբիան վաղուց է ցանկանում միջուկային էներգիայի մասին համաձայնագիր: Մինչդեռ, եթե տեղի ունենա կարգավորում, Իսրայելը կչեզոքացնի այժմ հզոր արաբական մրցակցին և, հավանաբար, նույնիսկ նոր դաշնակից կստանա Իրանի դեմ պայքարում (սակայն դա պետք է արագ արվի, քանի որ Ռիյադն ու Թեհրանը վերջին շրջանում որոշակի մերձեցման են հասել):

Սաուդյան Արաբիան նաև ձգտել է պաշտոնական անվտանգության երաշխիքներ ստանալ, որոնք, ըստ հաղորդումների, քննարկվել են Բայդենի վարչակազմի օրոք: Սա կփոխարինի նախագահ Ֆրանկլին Ռուզվելտի և Սաուդյան Արաբիայի թագավոր Աբդուլ Ազիզ Իբն Սաուդի միջև երկարամյա ոչ պաշտոնական համաձայնագրին, որն ապահովում էր անապատային թագավորության անվտանգությունը՝ ԱՄՆ-ին էժան նավթի մատակարարումների դիմաց:

Սակայն, 37 տրիլիոն դոլար պետական պարտքով, ինչո՞ւ պետք է Միացյալ Նահանգները վերցնի ևս մեկ «խնամակալ», որը չի վճարում իր արդար բաժինը անվտանգության համար (ինչը Թրամփի սովորական բողոքն է այլ դաշնակիցների մասին): Հիդրավլիկ ճեղքման (fracking) շնորհիվ ԱՄՆ-ն այլևս նավթի պակաս չունի, ինչպես ենթադրում էր Ռուզվելտը, և կրկին աշխարհի խոշորագույն նավթ արտադրողն է: Սաուդյան Արաբիայի հետ պաշտոնական պաշտպանական պայմանագիրը կբերի լրացուցիչ ծախսեր, կխորացնի ԱՄՆ-ի ներգրավվածությունը տարածաշրջանում և կդնի ամերիկյան զորքերը վտանգի տակ, եթե Վաշինգտոնը ստիպված լինի պաշտպանել և փրկել Ռիյադին հարևանների հետ ռազմական վեճերի դեպքում:

Բացի այդ, ի՞նչ կարող է սխալ լինել, եթե Սաուդյան Արաբիային տրվի միջուկային ծրագիր: Իսրայել-Սաուդյան Արաբիա համաձայնագրի շուրջ բանակցություններն ավելի վաղ խափանվել էին, երբ սաուդցիները դեմ էին արտահայտվել սահմանափակումներին, որոնք կկանխեին առևտրային միջուկային ծրագրի օգտագործումը միջուկային զենքեր ստեղծելու (Իրանի միջուկային կարողություններին հակազդելու համար) կամ այլ երկրներին դրանք ձեռք բերելու հարցում օգնելու համար:

Իրականում, սաուդցիները վաղուց ցանկանում էին կարողանալ հարստացնել ուրանը՝ հնարավոր է մինչև ռմբակոծման մակարդակ, իրենց տարածքում, այլ ոչ թե ներմուծել արդեն հարստացված ուրան, որը կարող է օգտագործվել միայն առևտրային էներգիա արտադրելու համար:

ԱՄՆ-ում ոմանք պնդում են, որ սաուդցիները կարող են միջուկային տեխնոլոգիա ձեռք բերել այլ երկրներից, ինչպիսիք են Ռուսաստանը կամ Չինաստանը, սակայն եթե նրանք դիմադրում են զենք ստեղծելուց կանխող երաշխիքներին, ապա նշանակություն չունի, թե ով է նրանց տրամադրել տեխնոլոգիան:

Հետևաբար, Թրամփի վարչակազմը պետք է դադարեցնի նման համաձայնագրի ձգտումը սաուդցիների հետ՝ Իսրայել-Սաուդյան Արաբիա մեծ հաշտեցման ապարդյուն ձգտման մեջ: Երկու երկրների միջև հարաբերությունների կարգավորումը հիանալի նպատակ կլիներ տարածաշրջանի համար (եթե դա միայն Իրանին մեկուսացնելու և հակադրելու համար չէ), սակայն ԱՄՆ-ի կողմից սաուդցիների չափազանց մեծ պահանջների բավարարումը չափազանց թանկ կարժենա:

 Ի վերջո, երկկողմ կարգավորումը պետք է համապատասխանի երկու երկրների շահերին, ուստի նրանք պետք է բանակցեն դրա շուրջ ինքնուրույն՝ առանց Միացյալ Նահանգների կողմից խնամվելու»:

Պատրաստեց Արման Գալոյանը