Radar Armenia–ն ներկայացնում է Քուինսի ինստիտուտի Արևելյան Ասիայի ծրագրի ժամանակավոր տնօրեն, պատմության դոկտոր Ջեյք Վերների հոդվածը, որ հրապարակվել է Responsible statecraft կայքում։
Դոնալդ Թրամփը դադարեցրեց համաշխարհային առևտրային պատերազմը բոլոր երկրների հետ՝ բացառությամբ Չինաստանի։ Սա վկայում է, որ նույնիսկ այն ժամանակ, երբ բոլորի ուշադրությունը սևեռված էր ֆինանսական շուկաների խառնաշփոթին, Թրամփի «ազատագրման օրվա» առավել վտանգավոր հետևանքն ԱՄՆ-Չինաստան հակամարտության կտրուկ սրումն էր, որը կարող է առաջիկա տարիներին վերաճել բռնի հակամարտության։
Մինչ «ազատագրման օրը» երկու երկրների հարաբերություններն արդեն իսկ լարված էին՝ հակամարտության ուղղությամբ կայուն աճող սրացմամբ։ Բայդենի վարչակազմը ոչ միայն պահպանեց Թրամփի նախագահության ժամանակ Չինաստանի դեմ սահմանված գրեթե բոլոր սահմանափակող միջոցները, այլև ընդլայնեց ու խստացրեց դրանք։ Թեև Բայդենը վերականգնեց Թրամփի վարչակազմի կասեցրած դիվանագիտական կապերը, նա հրաժարվեց համագործակցել Չինաստանի հետ՝ մեղմելու այն «զրոյական գումարի խաղի» տրամաբանությունը, որն ընթանում էր երկու գերտերությունների միջև։
Թրամփի նոր վարչակազմը շուտափույթ կերպով բարձրացրեց արդեն իսկ ուժի մեջ եղած մաքսատուրքերը Չինաստանի նկատմամբ։ Սկզբնական շրջանում կողմերը պատրաստակամություն էին դրսևորում որոշակի փոխհամաձայնության հասնելու, ինչը կարող էր նվազեցնել լարվածությունը։ Ընտրություններից հետո Պեկինը մի քանի պատվիրակություն ուղարկեց Վաշինգտոն՝ պարզելու, թե Թրամփն ինչ զիջումների է ակնկալում և ինչպես կարող են սկսվել բանակցությունները։ Չինաստանը ոչ պաշտոնական կարգով պատրաստակամություն հայտնեց մի շարք հարցերում զիջումների՝ արժույթի գնահատումից և դոլարի գերակայության երաշխիքներից մինչև արդյունաբերական ներդրումներ ԱՄՆ-ում։
Թրամփը բարձր գնահատեց Սի Ցզինպինին՝ հայտարարելով. «Նա զարմանալի տղա է» և բազմիցս խոսեց նրանց միջև մոտակա հանդիպման մասին։ Փետրվարին Թրամփն առաջարկեց ԱՄՆ-ին, Չինաստանին և Ռուսաստանին սկսել միջուկային զենքի վերահսկման բանակցություններ, որոնք կարող էին հանգեցնել ռազմական ծախսերի կրճատման՝ մինչև երկու անգամ։ Ինչպես ես նախկինում նշել եմ, Թրամփի աշխարհայացքն ու ռազմավարական մտածելակերպը՝ անկախ խաբեության կամ մոլորության մեղադրանքներից, իրականում կարող էին նպաստել նման գործարքների հնարավորությանը։
Այդ հնարավորությունը ներկայումս կորցվել է։ ԱՄՆ-ն և Չինաստանը հայտնվել են սրման պարույրում, որի հետևանքները կարող են կործանարար լինել երկու կողմերի համար։
«Ազատագրման օրը» Թրամփը հայտարարեց, որ Չինաստանը պետք է պատժվի անարդար առևտրի համար՝ գործող մաքսատուրքերի վրա ավելացնելով ևս 34 տոկոս։ Այս դրույքաչափերի պայմաններում Չինաստանից ներմուծվող ապրանքները գրեթե դադարում են մրցունակ լինել ԱՄՆ շուկայում։ Ավելի վտանգավորն այն էր, որ այս քայլը Չինաստանի ղեկավարությունում տպավորություն ստեղծեց, թե Թրամփի վարչակազմը նպատակ չունի բանակցությունների՝ փոխարենը ձգտելով ստորացնել Չինաստանին և կործանել նրա տնտեսությունը։
Ի տարբերություն նախկին մաքսային սահմանափակումներին տրված սահմանափակ արձագանքների, Չինաստանն այս անգամ որոշեց վճռական հակաքայլերի դիմել։ Նա սահմանեց ԱՄՆ-ից ներմուծվող ապրանքների մաքսատուրքերի 34 տոկոսանոց միանվագ բարձրացում, ինչն ազդում է 143.5 միլիարդ դոլարի ամերիկյան բիզնես եկամուտների վրա։ Չինաստանը սահմանափակումներ կիրառեց որոշ ռազմավարական հանքանյութերի արտահանման վրա, մի շարք ամերիկյան ընկերություններ ընդգրկեց «անվստահելի կազմակերպությունների» ցուցակում և հայտարարեց DuPont ընկերության նկատմամբ հակամենաշնորհային քննության մեկնարկի մասին։
Չինաստանի կառավարությունը պաշտոնապես հանդես եկավ գլոբալիզացիայի կարգավիճակի պաշտպանողի դիրքերից՝ հայտարարելով, որ ԱՄՆ-ի նպատակը միջազգային տնտեսական կարգի կազմաքանդումն է, իր ազգային շահերը մյուս երկրների օրինական շահերից վեր դասելով։ Հայտարարության մեջ ասվում էր. «Մենք խնդիրներ չենք հարուցում, բայց չենք էլ վախենում դրանցից»։
People's Daily-ում հրապարակված հայտարարությունը նպատակ ուներ հանգստացնել Չինաստանի բնակչությանը՝ ընդգծելով տնտեսության դիմակայունությունը և խոստանալով պետական ֆիսկալ աջակցություն՝ ներքին պահանջարկն ու բիզնեսներն ամրապնդելու նպատակով։
Թրամփը պատասխանեց նոր գրառմամբ՝ առանց դիվանագիտական կշռադատման. «ՉԻՆԱՍՏԱՆԸ ՍԽԱԼ ԽԱՂԱՑ. ՆՐԱՆՔ ԽՈՒՃԱՊԻ ՄԵՋ ԵՆ — ԴԱ ԱՄԵՆԱՎԱՏՆ Է, ԻՆՉ ՆՐԱՆՔ ՉԵՆ ԿԱՐՈՂ ԹՈՒՅԼ ՏԱԼ»։
Այնուհետև նա գնաց «միջուկային տարբերակով»՝ ավելացնելով ևս 50 տոկոս մաքսատուրքեր Չինաստանի նկատմամբ։ Չինաստանը հայտարարեց, որ հաջորդ օրը կարձագանքի նույն կերպ։ Թրամփը հետաձգեց «ազատագրման օրը» մյուս երկրների համար, բայց միաժամանակ հայտարարեց ևս 21 տոկոս հավելյալ մաքսատուրքերի մասին։ Ընդհանուր առմամբ, նրա պաշտոնավարման սկզբից ԱՄՆ-ն մաքսատուրքերն ավելացրել է 125 տոկոսով, իսկ Չինաստանը՝ 84 տոկոսով։
ԱՄՆ-ում լայն տարածում ունի այն կարծիքը, որ Չինաստանի տնտեսությունն այնքան փխրուն է, որ չի կարող դիմակայել տնտեսական ճնշումներին։ Սպասվում է, որ Չինաստանը ստիպված կլինի դուրս գալ ամերիկյան շուկայից և վաճառքներն ուղղել դեպի այլ տարածաշրջաններ՝ օտարելով Եվրոպան, Ճապոնիան և Համաշխարհային Հարավը։ Սակայն նման վստահությունը կարող է հանգեցնել լուրջ սխալ հաշվարկների, եթե հակամարտությունը սրվի։
Չինաստանը, այո, դեռ 2021-ից բախվում է անշարժ գույքի շուկայի փուչիկի փլուզմանը և անցումային աճի մոդելի դժվարություններին, որոնց հետևանքն է երիտասարդության շրջանում բարձր գործազրկությունն ու շարունակական դեֆլյացիան։ Բայց Չինաստանն ունի զգալի հնարավորություններ՝ ներքին պահանջարկն ակտիվացնելու ֆիսկալ միջոցներով։ Թեև այժմ տնտեսական բարեփոխումներն առաջնային են, արտակարգ իրավիճակում իշխանությունները, ամենայն հավանականությամբ, կդիմեն տնտեսական ակտիվացման միջոցառումների։
Ի տարբերություն Չինաստանի, Թրամփը, թեև որոշ չափով հետ կանգնեց համաշխարհային առևտրային ճնշումներից, ամբողջությամբ չհրաժարվեց դրանցից։ Սա նշանակում է, որ ԱՄՆ տնտեսությունը և մյուս երկրների հետ տնտեսական հարաբերությունները կարող են մտնել խոր անորոշության փուլ՝ սպառնալով գնաճի բարձրացումով ու տնտեսական դանդաղմամբ։ Միևնույն ժամանակ, Չինաստանի տնտեսությունը կարող է ուժեղացնել աճի տեմպերը։
Այսօր ԱՄՆ-ն և Չինաստանն իրական հակամարտության մեջ են։ Մինչ այժմ հիմնական զսպիչ գործոնը եղել է ԱՄՆ-ի միջոցառումների արդյունավետության պակասը։ Այժմ այդ պայմանը վերացել է։
Ո՞ւր է տանելու այս հակամարտությունը։ Ամենահավանական հետևանքը մատակարարման գլոբալ շղթաների խաթարումն է։ Շատ ընկերություններ կարող են փակվել, իսկ մյուսները՝ ապօրինի ուղիներ գտնել մաքսանենգ ապրանքների շրջանառության համար։ Չինական արտադրության մի մասը կարող է տեղափոխվել Լատինական Ամերիկայի երկրներ՝ խուսափելով ԱՄՆ սահմանափակումներից։
Սա կարող է հիմք դառնալ նոր սրացումների։ ԱՄՆ-ն կփորձի արգելակել մաքսանենգությունը, Չինաստանը՝ թիրախավորել ԱՄՆ տնտեսության ռազմավարական ոլորտները։ Կողմերը կսկսեն ճնշում գործադրել երրորդ երկրների վրա՝ իրենց ազդեցությունն ամրապնդելու նպատակով՝ ստեղծելով վստահված անձանց միջոցով ընդհարումների վտանգ։ Ավելի մտահոգիչ է, որ երկու կողմերն էլ կարող են գայթակղվել ուղղակի հարվածներով՝ թիրախավորելով ազգային անվտանգության համար կենսական նշանակության օբյեկտներ։
Չինաստանը, սովորաբար, յուրաքանչյուր սրմանն արձագանքում է համաչափ քայլերով։ Նա շահագրգռված է խուսափել անկանխատեսելի զարգացումներից՝ ԱՄՆ-ի գործողությունները շահարկելով իր տարածաշրջանային դիվանագիտությունը և եվրոպական կապերն ամրապնդելու համար։
Թրամփի վարչակազմի մասին նույնը ասել չի կարելի։ Թրամփը կարծես ձգտում է ուժի և հնազանդության ցուցադրության, ինչը հակասում է չինական ղեկավարության մտածելակերպին։ Երբ նրա հիասթափությունը խորանա, հատկապես եթե չինական տնտեսությունը դիմակայուն դուրս գա, նա կարող է հակվել առավել ագրեսիվ քայլերի՝ հենվելով իր ազգային անվտանգության թիմի սադրիչ խորհրդատվությունների վրա։ Այդ թիմի անդամներն առավելապես կողմնակից են Չինաստանի հետ առճակատման։
Պենտագոնի «Ժամանակավոր ազգային պաշտպանության ռազմավարական ուղեցույցը» ցույց է տալիս, թե որքան հեշտությամբ կարող է տնտեսական հակամարտությունը վերաճել ռազմական դիմակայության։ Պաշտպանության գերատեսչության ղեկավարները կարող են օգտագործել ԱՄՆ-Չինաստան հարաբերությունների փլուզումը՝ Ասիայում ռազմական ներկայության ուժեղացման համար՝ այն սահմանելով որպես «ԱՄՆ-ի ռազմավարության գերակա նպատակ»։
Նման ընթացքն անկայունացնող էր անգամ Բայդենի վարչակազմի օրոք, որը միաժամանակ փորձում էր սահմանափակող մեխանիզմներ ներմուծել։ Տնտեսական վնասի աճի և ազգայնականության ալիքի պայմաններում երկու կողմերն էլ կարող են գնալ վտանգավոր սխալների՝ սադրանքներին ի պատասխան։
Թայվանի կամ Հարավչինական ծովի շուրջ ցանկացած սխալ հաշվարկ կարող է աղետալի հետևանքներ ունենալ։
Պատրաստեց Արման Գալոյանը
