Տարիներ առաջ դժվար կլիներ պատկերացնել, որ Հայաստանում որևէ խոշոր գործարար, ՀԱ եկեղեցին ու իշխանությունը հանրայնացնեին իրենց տարաձայնությունները: Այդ երեք շերտերը ներկայացնող մարդկանց միշտ կարելի էր տեսնել միասին՝ ճաշելիս, շփվելիս և, անգամ, բիզնեսով զբաղվելիս։ Խնդիրներ այս սուբյեկտների մեջ, բնականաբար, կային, բայց դրանք մեծամասամբ կարգավորվում էին հանրության աչքից հեռու՝ չդառնալով հրապարակային քննարկման առարկա:
Հիմա իրավիճակը բոլորովին այլ է, ինչի վկայությունը Քրիստոսի արձանի կանգնեցման շուրջ ստեղծված իրավիճակն է: Արձանի տեղադրման թեման, իհարկե, նոր չէ: Անցած տարեվերջից հայտնի դարձավ Գագիկ Ծառուկյանի այդ նախաձեռնության մասին, հայտարարվեց ու մի քանի փուլերով անցկացվեց արձանի նախագծի մրցույթ: Թեման, մեծ հաշվով, այդպես էլ կմնար ընթացիկ նախաձեռնության մակարդակում, նույնիսկ այն պարագայում, որ նախաձեռնության ի հայտ գալու օրվանից եկեղեցին ակնհայտորեն որդեգրել էր առավելապես հակառակ դիրքորոշում, բայց չէր շտապում հանրայնացնել այն, եթե չլիներ երկու հանգամանք:
Առաջինը. վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, հունվարի 24-ի ասուլիսում պատասխանելով Հիսուս Քրիստոսի արձանի տեղադրման մասին հարցին, արձանագրեց, որ կառավարությունը դեռևս դիրքորոշում չունի այս հարցում և կունենա այն դեպքում, երբ կստանա նախագիծն ու մասնագիտական, գերատեսչական քննարկումներ կունենա: Սակայն ամենակարևոր արձանագրումը վարչապետի խոսքերում այն էր, որ պետությունն է իրավասու որոշել՝ որևէ տեղ արձան կտեղադրվի՞, թե՞ ոչ:
Երկրորդը. փետրվարի 23-ին ՀՀ առաջին նախագահը մի շարք հարցերի մասով հանդես եկավ մեկնաբանությամբ, ի թիվս որոնց անդրադարձավ նաև Հիսուս Քրիստոսի արձանի նախաձեռնությանը: Տեր-Պետրոսյանի կարծիքով՝ արձանի հարցը բացառապես եկեղեցու, ոչ թե պետության իրավասության դաշտում է, և եկեղեցին պետք է մերժի Ծառուկյանի նախաձեռնությունը, քանի որ այն հակասում է ՀԱԵ ավանդույթներին: Տեր-Պետրոսյանի հայտարարությանը զուգահեռ՝ քաղաքական, մասնագիտական, հոգևոր, կարելի է նաև ենթադրել՝ ընդդիմադիր շրջանակներից սկսեցին ինտենսիվանալ արձանի կանգնեցման դեմ դիրքորոշումները:
Այս իրավիճակում, երբ փաստացի բոլոր սուբյեկտները դիրքորոշում ունեին մի հարցի շուրջ, որի բովանդակությունը խիստ կրոնական էր, եկեղեցին ստիպված էր ևս դիրքորոշում հայտնել: Տեր-Պետրոսյանի ակնարկից մոտ մեկ ամիս անց Հայ առաքելական եկեղեցու Գերագույն հոգևոր խորհուրդը հանդես եկավ հայտարարությամբ, ըստ որի՝ իր համար ընդունելի չէ նման արձանի կառուցումը, քանի որ վերջինս դուրս է հայ եկեղեցու պատկերագրական և պաշտամունքային ավանդույթից:
Չնայած եկեղեցու նման դիրքորոշմանը՝ արձանի նախագծման մրցույթն ու տեխնիկական աշխատանքները շարունակվեցին: Ավելին, կառավարության վերջին նիստում հայտնի դարձավ, որ իշխանությունը հիմնականում դրական է վերաբերում արձանի նախագծին: Սրան էլ հաջորդեց արդեն արձանի տեղադրման վայրի կոնկրետացումը:
Ամենայն հավանականությամբ՝ արձանը կկանգնեցվի, չնայած վերջին օրերին ակնհայտ է, որ նախաձեռնող կողմը որոշակի խնդիրներ ունի սահմանված ընթացակարգերի հետ: Բայց պետության և նախաձեռնողի միջև այս խնդիրներն առավել տեխնիկական են, բովանդակային խնդիր, մեծ հաշվով, չկա:
Առավել բարդ է դրությունը Հայ առաքելական եկեղեցու շուրջ: Հիմա, երբ ակնհայտ է դարձել, որ արձանի կանգնեցման հարցում պետությունն ունի դրական վերաբերմունք, հայտնի է դարձել արձանի կանգնեցման վայրը, հասարակական որոշակի շերտեր սկսել են դեմ հանդես գալ այս նախաձեռնությանը: Նրանցից շատերի հիմնավորումները էսթետիկական են՝ կապված արձանի կամ դրա տեղադրման վայրի հետ, շատերն էլ հիմնավորումներ են բերում բնապահպանական կոնտեքստում: Կան, իհարկե, մարդիկ, ովքեր դեմ են արձանի կանգնեցմանը նույն հիմնավորումներով, ինչով՝ եկեղեցին: Այս իրավիճակում եկեղեցին, որ տասնամյակներ շարունակ ընտելացել է սեփական հարցերը կարգավորել առավել փակ ռեժիմում, թե իշխանության, թե գործարարների, թե հանրության այդ հատվածի հետ աշխատանքի խնդիր ունի՝ առնվազն այս հարցում դաշնակիցներ գտնելու համար:
Խնդիրն իրականում այն չէ, թե հասարակության որ մասն է դեմ, որը՝ կողմ։ Խնդիրն այն է, որ եկեղեցին, այս հարցում լինելով շահագրգիռ կողմ, ունենալով հրապարակավ արտահայտած դիրքորոշում՝ չի կարողանում համարձակորեն այն գեներացնել: Ցավոք, անկախության տարիների սկզբում նշմարվող, իշխանության բարիքներից էականորեն անջատ, հանրային հեղինակության բաղադրիչները կարևորող եկեղեցական ադմինիստրացիան 2000-ականներից սկսեց վերածվել լրիվ այլ, քաղաքական-տնտեսական վերնախավերի հետ սերտաճած և ներդաշնակված ինստիտուտի: Սա, մի կողմից, իշխանությունից կախվածության մեջ դրեց եկեղեցուն, մյուս կողմից՝ զրկեց նրան՝ հանրության հետ հարաբերվելու անհրաժեշտությունից. ինչո՞ւ հարաբերվել հանրության հետ, եթե իշխանության հետ կարելի է լուծել գրեթե բոլոր հարցերը: Այս մոդելն, իրականում, երկար տարիներ արդյունավետ էր եկեղեցու համար, եթե այն դիտարկենք զուտ որպես մեծ ռեսուրսներ տիրապետող ինստիտուտ, որն ունի պրագմատիկ շահեր: Բայց եկեղեցին երկրորդ հերթին է պրագմատիկ շահերով առաջնորդվող ինստիտուտ, առաջին հերթին այն հասարակության հոգևոր կյանքի կարևոր դերակատար է, ու, որպես առաջնահերթություն, պետք է որ կարևորեր հանրության շրջանում հեղինակությունն ու վստահությունը: Այնինչ, քաղաքական-տնտեսական վերնախավի հետ սերտաճումը նրան զրկում էր այդ հնարավորությունից:
2018թ.-ից հետո նոր իշխանության հանդեպ եկեղեցու հակասական դիրքորոշումն ու հետագա ներքաղաքական զարգացումների ընթացքում եկեղեցական վերնախավի սխալ հաշվարկները նրան զրկեցին նոր իրավիճակում հնարավորությունից օգտվելուց: 2018թ.-ից հետո եկեղեցին իր համար ստեղծեց ծուղակային երկընտրանք՝ «նախկին իշխանություններն՝ ընդդեմ նորերի» տեսքով և անուղղակիորեն, իսկ վերջին շրջանում՝ նաև անթաքույց, հակվեց առաջինի կողմը: Մինչդեռ, եկեղեցու խնդիրը ոչ հին, ոչ էլ նոր իշխանությունների կողմը բռնելը չի: 2018թ.-ից հետո եկեղեցու վերնախավը մեկ եզրակացություն պետք է աներ՝ իր ազդեցիկության միակ, իրական հենարանը կարող է լինել բացառապես հանրությունը: Եկեղեցին փորձեց կուլիսային աշխատանքի նախկին փորձը պրոյեկտել նոր իշխանության հետ հարաբերություններում, ձախողվեց, սկսեց հակվել դեպի նախորդ իշխանությունների ռևանշիստական տրամադրությունները, որի հետ ձախողվեցին նաև եկեղեցու հաշվարկները։ Արդյունքում՝ եկեղեցին բաց թողեց հանրային վստահության հետ աշխատելու շանսը՝ իր համար հիասթափեցնող արդյունքներով մխրճվելով ներքաղաքական պայքարի մեջ: Եվ հիմա շատ հատկանշական է, որ եկեղեցին, լինելով քննարկվող թեմայի շահագրգիռ կողմերից մեկը, չի կարողանում իր դիրքորոշմանը հանրային ուժ հաղորդել:
