Այսօր վաղամեռիկ թարգմանիչ, գրող Սամվել Մկրտչյանի ծննդյան օրն է. լրացավ նրա 66-ամյակը։

Այս կապակցությամբ Radar Armenia-ն ներկայացնում է հատվածներ Սամվել Մկրտչյանի հարցազրույցներից։

Հատված Սամվել Մկրտչյանի հետ Վարդուհի Սիմոնյանի հարցազրույցից։

– Ի՞նչը կարող է մեզ մի քիչ կարգի բերել. դատելով Ձեր հրապարակային խոսքից՝ Դուք կարծես, ոգեւորված էիք քաղաքացիական շարժումներով…

– Ոչ դեմոկրատիան. այն սպառել է իրեն և վերածվել չարիքի: Դեմոկրատիան պարարտ հող դարձավ մարդկության շարունակական այլասերման համար: Ջ. Լենոնը երգում էր. «Քեզ բթացնում են կրոնով, սեքսով ու TV-ով»: Անձամբ ինձ պետք չէ դեմոկրատական-կղերական սուտ շիլան: 21-րդ դարում ամոթ է fucking peasant (նույն երգից է) լինել ու մամուլը հեղեղել անգրագետ գողերի մասին լուրերով ու նրանց հետ հարցազրույցներով: Մենք կյանքի կոչեցինք Օրվելի անասունների ագարակը: Բայց առանց ջանք թափելու կարելի է մի շատ պարզ բան հասկանալ՝ եթե չարիքը պարբերաբար վերարտադրվում է, հարկավոր է այն խեղդել: Հիասթափված լինելով հանդերձ (կամ այդ պատճառով) ես ռադիկալ քայլերի կողմնակից եմ: Ինձ այսօր ջղայնացնում է այն ամենը, ինչ խանգարում է իմ քաղաքացիական անհնազանդությանը: Non serviam, Ջոյսի սկզբունքն է. «Չեմ ծառայի»՝ ոչ պետությանը, ոչ՝ եկեղեցուն:

– Մեր երկրում արդեն մարդու կյանքի հետ անհամատեղելի դրություն է ստեղծվել. կարելի է ասել՝ աղետ է. ազնիվ, մտածող խավն, ով դեռ երեկ կարողանում էր իրենն աներ ու իրենն ասեր, արդեն մատնվում է սովի: Ի՞նչ կասես քո այդ եղբորը:

– Այս տարիների մեծագույն արհավիրքը ուրացումն ու դավաճանությունն է: Ինչպես մարդիկ, ում անկաշառ ես կարծել, հերթով, հեշտուհանգիստ խուրդվեցին: Իսկական ռնգեղջյուրացում: Հայաստանում գենային, օրգանական տեսակի աղետ է տեղի ունեցել. մտավորականության տեղը զբաղեցրել են ինչ-որ մուտանտ-դեգեներատներ, ովքեր դրամատիրական կարգեր են հաստատել: Ուշադիր նայեք ամենուր հայտնվող դրանց մռութներին ու կտեսնեք էվոլյուցիոն խախտման հետևանքները: Զզվելի է ապրել մի երկրում, որտեղ յուրաքանչյուր 10-ից 9-ի հետևում ուրիշի ականջներ են ցցված: Ծախվածն ավելի վտանգավոր է, քան գնորդը. վերջինս իր գործը հստակ է անում, քանի որ ծախվածների հսկայական բանակ ունի՝ յուրաքանչյուր գումարտակ, վաշտ, ջոկատ իր յուրօրինակ տեսակով: Սա ոգու սովն է, իսկ մեծագույն աղետը հոգու աղետն է, որից ավելի սարսափելին՝ այդ աղետը հավուր պատշաճի ընդունելն է: Սովյալը մի կերպ հաղթահարում է սովը, օլիգարխ դարձած գողը՝ երբեք: Դրանք բոլորը միասին վերցրած նույնիսկ գոմաղբ չարժեն, բայց երկիրը վերածեցին գոմի

***

Հատված 2011թ Lragir.am կայքին տված հարցազրույցից. այդ օրերին լույս էր տեսել Սամվել Մկրտչյանի թարգմանած Ջեյմս Ջոյսի «Ուլիսես» վեպը։

- Վերջապես Ձեր թարգմանությամբ լույս տեսավ Ջեյմս Ջոյսի «Ուլիսես»-ը, բայց չենք կարող սկսել «ընթերցողի սեղանին է...», կամ «արդեն գրախանութներում է..» լրագրողական առաջաբանով, քանի որ գրքի վաճառքն իրականացվում է միայն համացանցով:

- Ավելին, այն լույս է տեսնում «Տպագրություն ըստ պահանջարկի» եղանակով, որը գրահրատարակության տարածված ձևերից մեկն է: «Ուլիսես»-ը կտպագրվի այնքան, որքան կունենա ընթերցող: Մյուս կողմից, ինքս չեմ ուզում այս գիրքը տեսնել գրախանութներում, որոնք ասես փայլփլուն թղթի թափոնի պահեստներ են դարձել. Յուրաքանչյուր լավ գիրք այնտեղ ուղղակի կորչում է:

- 25000 դրամը թանկ գին չէ՞ գրքի համար:

- Եթե դա թանկ գին է, ուրեմն իմ կողմից հիմարություն էր այս գիրքը թարգմանելը, ծանոթագրելը, սրբագրելը, ձևավորելը: Ես հաղթահարել եմ բոլոր դժվարությունները. հիմա հերթը ընթերցողինն է: Ուզո՞ւմ է իսկական գրականություն՝ թող մի անգամ իրեն զսպի ամենակուլ սուպերմարքեթների զամբյուղային գայթակղությունից: Հայաստանում չկա մի մարդ, ով իսկապես ցանկանա և չկարողանա այս գիրքը գնել: «Ուլիսես»-ը հումանիտար օգնություն չէ: Արդեն երկու տարի ինձ հարցնում են՝ ե՞րբ կունենանք «Ուլիսես»-ը: Պատասխանում եմ. երբ համացանցով այն պատվիրեք: Վերջին հաշվով, յուրաքանչյուր խմբաքանակի (ասենք, 50 օրինակի) վաճառքից է կախված հաջորդ խմբաքանակի տպագրությունը:

- Պետական աջակցություն ստացե՞լ եք:

- Այս երկրում աջակցություն ստանում են միայն փինաչիներն ու քիսաչիները: «Ուլիսես»-ի թարգմանությունը նշանակում է լեզվի հարստացում. իրեն հարգող ո՞ր պետական խուժանը կգնար նման քայլի: Ի դեպ, 20-րդ դարասկզբի Իռլանդիան գաղութ էր, ինչպես այսօրվա Հայաստանը, որին նույնպես դարձրել են իր ձագերին խժռող մի մայր խոզ: Իռլանդիան բրիտանական լծից ազատագրվեց 1922-ին, երբ լույս տեսավ «Ուլիսես»-ը: Մենք նույնպես շուտով կազատվենք ռուսական ֆաշիզմից: Մեր լեզուն պահպանելու և զարգացնելու տեսանկյունից՝ այս գիրքը հրատարակվում է ճիշտ ժամանակին: Ամենադժվարին հատվածները ես համեմատել եմ այլ թարգմանությունների հետ. ոչ մեկը չունի հայերենի հնարավորությունները:

- Նույնիսկ ռուսերե՞նը:

- Հատկապե՛ս ռուսերենը: Երկու տասնյակ լեզուներից բացի՝ մյուսները սահմանափակվել են 18-ից լավագույն դեպքում 2-3 գլուխ թարգմանելով: Թարգմանիչներն անում են այն, ինչ իրենց լեզուն թույլ է տալիս: Այսինքն՝ որպես տեքստային հզոր շինություն՝ «Ուլիսես»-ը լեզվական հնարավորությունների չափորոշիչ է:

- Այնուամենայնիվ, ոչ բոլորն են ի վիճակի գնել այս գիրքը:

- Իսկ ո՞վ ասաց, որ գիրքը բոլորի համար է, կամ ո՞վ է պարտադրում: Վերջին հաշվով, այսօր էլ հանգիստ ապրում են առանց «Ուլիսես»-ի՝ վայելելով հիմնականում ձրի պարտադրած ապրանք, որը գրականության ինչ-որ տարրեր է պարունակում: Բայց սա հավերժական թեմա է. մեկը գնից է խոսում, մյուսն՝ արժեքից:

- Կարելի է եզրակացնել, որ գիրքն ընտրյալների համա՞ր է:

- Ոչ: Մենք բոլորս նախևառաջ ընթերցող ենք: Իսկ որպես թարգմանիչ, ես ամեն ինչ արել եմ, որ ընթերցողը նեղություն չքաշի. նկատի ունեմ լուսանցքային ծանոթագրությունները: Ոչ մի լեզվով «Ուլիսես»-ն այսպես չի հրատարակվել: Ընթերցողին մնում է միայն հարմար դիրք ընդունել:

- Ընդամե՞նը:

- Եվ ընթերցել. քիչ մնաց մոռանայի: