Ռոզա Փարքսը քաղաքացիական իրավունքների ակտիվիստ էր, ով հրաժարվեց իր տեղը զիջել Ալաբամա նահանգի Մոնտգոմերի քաղաքում սեգրեգացված ավտոբուսի սպիտակ ուղևորին: Նրա անհնազանդությունը հարուցեց Մոնտգոմերիի ավտոբուսի բոյկոտը: Դա սկիզբ դրեց համազգային շարժման՝ վերջ դնելու հանրային օբյեկտներում ռասայական տարանջատմանն ու խտրականությանը: Փարքսը ծնվել է Ռոզա Լուիզ Մաքքոլին անունով՝ 1913 թվականի փետրվարի 4-ին, Ալաբամա նահանգի Տասքեգի քաղաքում։ Նրա ծնողները բաժանվել են, երբ Փարքսը երկու տարեկան էր։ Նրա մայրը ընտանիքը տեղափոխել է Փայն Լևել՝ Ալաբամա, ծնողների տուն: Փարքսի երկու տատիկներն ու պապիկները նախկինում ստրուկներ էին և ռասայական հավասարության ուժեղ ջատագովներ:
Փարքսի մանկությունը բերեց նրան ռասայական խտրականության և ռասայական հավասարության համար ակտիվության վաղ փորձառություններ: Նա ականատես է եղել, ինչպես է պապը որսորդական հրացանով կանգնել իրենց տան առջև, մինչև Կու Կլուքս Կլանի անդամները քայլարշավով անցնում էին իրենց տան առջևով: Ամուսնու աջակցությամբ միջնակարգ դպրոցն ավարտելուց հետո Փարքսը ակտիվորեն ներգրավվեց քաղաքացիական իրավունքների հարցերում՝ միանալով NAACP-ի Մոնտգոմերիի մասնաճյուղին 1943 թվականին՝ ծառայելով որպես մասնաճյուղի երիտասարդության ղեկավար և NAACP-ի նախագահ Է.Դ. Նիքսոնի քարտուղար, պաշտոն, որը նա զբաղեցրեց մինչև 1957 թվականը:
1955 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Փարքսը ձերբակալվեց ավտոբուսի վարորդի հրահանգներին չենթարկվելու համար։ Վարորդը պահանջել էր Փարքսից՝ իր տեղը սպիտակամորթ ուղևորի զիջել: Նա իր մերժումը ոչ թե ֆիզիկապես հոգնած լինելուն վերագրեց, այլ ասաց, որ հոգնել է զիջելուց: Երկար օրվա աշխատանքից հետո, Մոնտգոմերիի հանրախանութում, որտեղ նա աշխատում էր որպես դերձակ, Փարքսը նստել էր դեպի տուն գնացող ավտոբուսը: Նա նստել էր ավտոբուսի` սևամորթ ուղևորների համար նախատեսված մասում։ Մոնտգոմերիի քաղաքային օրենսգիրքը պահանջում էր, որ հասարակական տրանսպորտը տարանջատված լինի, և որ ավտոբուսի վարորդներն ունենան «քաղաքի ոստիկանի լիազորություններ»: Ավտոբուս շահագործելիս՝ վարորդներից պահանջվում էր առանձին, բայց հավասար տարածք ապահովել սպիտակ և սևամորթ ուղևորների համար՝ նրանց տեղեր հատկացնելով:
Դա արվում էր ավտոբուսի մեջտեղում գտնվող մի գծի միջոցով, որը բաժանում էր սպիտակ ուղևորներին՝ ավտոբուսի առջևում, աֆրոամերիկացի ուղևորներին՝ ավտոբուսի հետևում: Երբ աֆրոամերիկացի ուղևոր պետք է նստեր ավտոբուս, նա ստիպված էր նախ վճարել ուղեվարձը, այնուհետև իջնել և նորից նստել ավտոբուսը՝ հետևի դռնով: Երբ Փարքսի ավտոբուսը շարունակեց իր երթուղին, այն սկսեց լցվել սպիտակամորթ ուղևորներով: Ի վերջո, վարորդը նկատում է, որ միջանցքում մի քանի սպիտակամորթ ուղևորներ են կանգնած։ Նա կանգնեցնում է ավտոբուսը և դրա երկու հատվածները բաժանող ցուցանակը մեկ շարքով հետ տանում՝ չորս սևամորթ ուղևորների խնդրելով զիջել իրենց տեղերը:
Քաղաքային ավտոբուսի կանոնադրությունը վարորդներին հատուկ իրավասություն չէր տալիս՝ ուղևորից պահանջել զիջել տեղը որևէ մեկին: Այնուամենայնիվ, Մոնտգոմերիի ավտոբուսի վարորդները որդեգրել էին սև ու սպիտակ ուղևորներին բաժանող նշանը հետ տեղափոխելու սովորույթը և, անհրաժեշտության դեպքում, խնդրում էին սևամորթ ուղևորներին՝ զիջել իրենց տեղերը սպիտակամորթ ուղևորներին: Եթե սևամորթ ուղևորը բողոքեր, ավտոբուսի վարորդը իրավունք ուներ հրաժարվել նրանց տանելուց և կարող էր ոստիկանություն կանչել՝ ուղևորին հեռացնելու համար:
Ավտոբուսի մյուս սևամորթ ուղևորներից երեքը բավարարել էին վարորդի խնդրանքը, սակայն Փարքսը հրաժարվեց և նստած մնաց: Ոստիկանությունը ձերբակալում է Փարքսին դեպքի վայրում և նրան մեղադրանք առաջադրում Մոնտգոմերիի քաղաքային օրենսգրքի 6-րդ գլխի 11-րդ բաժնի խախտման համար: Նրան տանում են ոստիկանության գլխավոր վարչություն, որտեղ նույն գիշերը գրավի դիմաց ազատ են արձակում։
Մոնտգոմերիի ավտոբուսի բոյկոտը
Երբ Փարքսը առավոտյան, իր փաստաբան Ֆրեդ Գրեյի հետ, ժամանեց դատարանի շենք, նրան դիմավորեց շուրջ 500 տեղացի համախոհներից բաղկացած աշխույժ ամբոխը, որն եկել էր՝ նրան սատարելու: 30 րոպե տևած լսումներից հետո Փարքսը մեղավոր ճանաչվեց տեղական օրենսդրությունը խախտելու մեջ և տուգանվեց 10 դոլարով և 4 դոլար դատական վճարով: Դատավարության հետևանքով առաջացած տրանսպորտային բոյկոտները անասելի թափով շարունակվեցին մի քանի ամիս: Մոնտգոմերի քաղաքը դարձավ հաղթական փոքրիկ կղզի՝ անգործության մատնված տասնյակ հասարակական ավտոբուսներով, ինչը, ի վերջո, լրջորեն խաթարեց փոխադրող ընկերության ֆինանսները:
